AKILLI SÖZLEŞMELER (SMART CONTRACTS)
Giriş (Akıllı Sözleşmeler Nedir?)
19.yüzyılın sonlarında oluşturulan medeni kanun düzenlemeleri hala geçerliliğini korumaktadır. Ancak geçerliliğini koruyan bu kanunlar, blockchain teknolojisi ve bununla birlikte akıllı sözleşmeler sebebiyle yeniden gözden geçirme gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu anlamda akıllı sözleşmelerin kuruluşu ve geçerlilik şartları da önem taşımaktadır.
Kıta Avrupası hukuk düzeninde özel hukuk süjelerinin aralarındaki ilişkiyi hukuki açıdan tanımlandırabilmesi için en önemli etken iradedir. Hukuk düzeninin iradeye atfettiği önem, sözleşmenin kurulmasından başlayıp, sözleşmenin ifası ve sonrasını da kapsamaktadır. Borçlar hukukunun temelinde kişilerin hür ve eşit bireyleri esas alır. Bununla birlikte blockchain teknolojisi ve bununla bağlantılı olan ‘smart contract ‘ da işlevselliğini arttırmaya başladıkça bu ilkelerle çatışan unsurları da beraberinde getirmektedir.
Blockchain ve Akıllı Sözleşmeler
Günümüzde teknolojik gelişmelerin hızıyla birlikte her geçen gün yeni bir buluş ortaya çıkıyor. Son dönemlerde özellikle ‘Bitcoin’ ve diğer dijital para birimlerinin popülerliği dikkate alındığında blockchain teknolojisinin ve bununla bağlantılı olan akıllı sözleşmeler hukuki açıdan irdelenebilmelidir. Bitcoin ilk kripto para olması dolayısıyla basit akıllı sözleşmelerin de ilk örneğidir. Fakat yapısı gereği bitcoin sadece para transferi amacıyla kullanılmaktadır. Ethereum akıllı sözleşmeleri bu noktada Bitcoinden ayrılır. Ethereum blok zinciri üzerinde daha farklı bir algoritmik yol izleyerek birçok amaca hizmet edebilecek akıllı sözleşmeler geliştirmede öncü olmuştur.
Akıllı sözleşmeler hukuki açıdan incelendiğinde akıllı sözleşmeleri ilginç kılan husus, blockchain teknolojisidir. Blockchain ağı, farklı katılımcılardan ve bunların gerçekleştirdiği farklı işlemlerden oluşan bir veri tabanıdır. Bu veri tabanını oluşturmak için öncelikle bu ağın programlanması gerekmekte olup özünde şifreleme işlemi yatmaktadır. Akıllı sözleşme ilk olarak 1993 yılında Amerikalı bilgisayar bilimcisi Nick Szabo tarafından ortaya çıkarılmış ancak sözleşmenin şartlarını yürüten yazılımlı işlem protokolü olarak kabul edilmiştir. Hukuk alanında resmi bir tanımı olmamasına karşın, akıllı sözleşme ya da smart contract, alıcı ve satıcı arasındaki sözleşmelerin kod satırlarına yazılmasıyla işleyen bir tür sözleşmedir. Buradaki kod ve sözleşmeler dağıtılmış; merkezi olmayan bir blokzincir ağı üzerinde bulunmakta. Kod, yürütmeyi denetler; işlemler izlenebilir ve geri döndürülemez. Bu sözleşmeler, blockchain ağ tabanlı olmasıyla yasal denetimsiz, merkezi otoritenin olmadığı bir nevi geleneksel sözleşmelerdir, denilebilir.
Borçlar Hukuku Açısından Akıllı Sözleşmeler
Blockchain teknolojisi sayesinde mümkün hale gelen akıllı sözleşmeler borçlar hukukunda kabul edilen en temel ilkeler kapsamında sorgulanmalıdır. Elbette ilk olarak kabul edilen unsur kişilerin iradeleridir. Oysa özellikle yapay zekâya dayalı akıllı sözleşmelerde bu iradenin arka plana itildiği görülecektir.
- Sözleşmenin kurulması
- İrade sakatlıkları
- Sözleşmenin dili
- Sözleşmenin şekli
- Borçaların ifası/engelleri
En temel olarak bu ilkeler çerçevesinde incelesek de elbette ki daha detaylı regülasyon çalışmalarının ilerde yapılması gerekecektir. Burada değinmek istediğim sözleşmenin şekli. BK m. 12 f. 2’ye göre şekil şartına aykırılığın sözleşmenin hükümsüzlüğünü beraberinde getirdiği dikkate alındığında, şekil şartının önemi daha da artmaktadır. Dolayısıyla özellikle tapu, motorlu taşıtlar gibi sicillerin bütünüyle blockchain teknolojisiyle işletilmesi amaçlandığında şekil şartına dair hükümlerin de uyumlu hale getirilmesi, yine de şekil şartının amaçlarından olan tarafları düşündürmeye sevk etme işlevinin farklı şekillerde gerçekleştirilmesi için gerekli önlemlerin alınması kaçınılmaz olacaktır.
Sonuç
Blok zincir teknolojisinin gelişmeye başlamasıyla beraber, akıllı sözleşmeler /smart conract da gelişimini hızlandırmıştır. Sözleşmelerin ana felsefesi blok zincirin kurulma felsefesiyle aynı. Akıllı sözleşmeler, merkezi denetim olmadan güvenilir, şeffaf ve hızlı bir şekilde yapılmayı vaad ederek klasik sözleşmelerin yerini almaya aday. Bu konuda akıllı sözleşmeyi yasalaştıran ilk ülke Belarus. İngiltere yasal düzenleme için çalışmalara başlamış, ABD ‘deki bazı eyaletler ise yasal düzenleme getirmiştir. Ülkemizde mevcut bir düzenleme şuan için yok. Bu sözleşmeler için özel yasa ya da kanuni düzenlemeye gerek olmayabilir ancak özel şekil şartına tabi olan sözleşmeler için düzenleme getirilmesi gerekli olacaktır. Elbette akıllı sözleşmeler için yasal düzenleme getirilmesinin yanında iyi kodlanması ve veri kaynaklarıyla entegre olması gerekmektedir.
Kaynakça
- İstanbul Hukuk Mecmuası(Borçlar Hukuku ile Veri Hukuku Açısından Blockchain Teknolojisi ve Akıllı Sözleşmeler: Hukuk Düzenimizde Bir Paradigma Değişimine Gerek Var Mı?)
- Wikipedia –Akıllı sözleşme nedir