Çalışan Teşvikleri ve Girişimler İçin Önemi
1. Çalışan Teşvikleri Nedir?
Çalışan teşvikleri girişimler tarafından sıklıkla tercih edilen bir yöntem olarak şirketlerin kilit çalışanlarını şirkete sağladıkları hizmet karşılığında hisse sağlayarak ödüllendirdikleri bir sistem olarak kurgulanmaktadır. Girişim şirketleri muhtelif çalışan teşviklerini kullanarak kilit çalışanları uhdesinde tutabilecektir. Hem şirket hem çalışan için kıymetli bir çözüm önerisi sunan çalışan teşvikleri Anglosakson hukukunda sıklıkla kullanılmakta olup vergisel sonuçları farklılaşan bir yapıya sahiptir.
2. Çalışan Teşvik Türleri
Çalışan teşviklerinin muhtelif türleri mevcut olup kısaca ifade etmek gerekirse bunlar Restricted Stock, Restricted Stock Unit (RSU), Share Appreciation Rights (SAR), Stock Options (Pay Opsiyonu) ve Phantom Stock (Gölge Pay Opsiyonu) olarak sıralanabilir. Her bir çalışan opsiyonun farklı avantaj ve dezavantajları bulunsa da en çok tercih edilen çalışan teşvikleri pay opsiyonları ve gölge pay opsiyonudur. Bu minvalde temel olan bu iki teşvik irdelenecektir.
2.1. Pay Opsiyonları
Pay opsiyonları Türk hukukuna göre yapılan sözleşmelerde tek bir başlık altında incelense dahi söz konusu pay opsiyonları Amerika hukukuna göre Incentive Stock Option (ISO) ve Non-Qualified Stock Option (NSO) ayrımına tabi tutulmakta ve buna göre incelenmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde faaliyet göstermeyi, şirketini taşımayı (flip-up) düşünen girişimler için bu ayrımlar önem arz edebilecektir zira ISO olarak ifade edilen opsiyonlar çalışanlar için vergisel avantaj meydana getirmektedir. Bunun yanı sıra ISO tanınabilecek çalışanların bazı niteliklere sahip olması arandığından vergi ayrıcalığının her hal ve koşul altında uygulanacağını ifade etmek doğru olmayacaktır. Pay opsiyonları Türk hukuku uygulamasında, şirketin kendi paylarını iktisabı çok istisnai bir durum olduğundan, kurucuların paylarından çalışana opsiyon verilmesi suretiyle gerçekleştirilmektedir. Bunun yanı sıra Amerika uygulamasında şirket nezdinde bir pay havuzu oluşturulması ve şirketin bu paylarından çalışanlara opsiyon verilmesi uygulaması hakimdir.
2.2. Gölge Pay Opsiyonu
Gölge pay opsiyonları diğer teşviklerden payın devrini icap ettirmemesi hasebiyle ayrılmaktadır. Buna göre opsiyon sahibi hakkedişinin tamamlanmasını müteakip paya bağlı mali haklara hak kazanmakta ancak payın devrini talep edememektedir. Payın mülkiyetinin pay sahibinde kalması, ilerleyen aşamalarda seyrelmeye ilişkin endişelerin azalması ve yönetimsel hakların çalışanlara geçmemesi sebeplerine istinaden tercih edilen bu yöntemde çalışanlar hakkediş sürelerinin tamamlanması ile temettü gibi mali haklara hak kazanmakta olup her iki taraf için de avantajlı olan bu yöntem tercih edilen teşvikler arasındadır.
3. Hakkediş Süresi (Vesting)
Çalışan teşvikleri için hakkediş ve hakkediş süreleri en önemli mefhumların başında gelmektedir zira çalışanlar ekseriyetle bir hakkediş planına bağlı olarak teşviklerine tabi tutulur. Buna göre çalışanların söz konusu opsiyona hak kazanmaları belirli koşullara tabi tutulabilir. Bu koşullar çalışanın şirkette belirli bir süre hizmet etmesi, belirli hedefleri gerçekleştirmesi (KPI) veya bunların karışımı bir şekilde tayin edilebilir. Hakkediş hususu irdelenirken uygulamada sıklıkla karşılaşılan cliff mevzuuna değinmek icap edecektir; cliff çalışanın hakkediş süresi içerisinde uzun bir süre boyunca artan miktarlarda kısmen hak kazanması yerine belirli bir tarihte tamamen hak kazanmasını ifade eder.
4. Çalışan Teşviklerinin Önemi
Çalışan teşvikleri şirket verimliliğini etkilediği gibi henüz finansal kaynakları yeterli olmayan şirketlerin kıymetli yetenekleri çekmesine ve uhdesinde tutmasına imkan sağlayan araçlar olarak girişimler için fevkalade önem arz etmektedir. Çalışanların şirkete bağlılığı ve motivasyonuna da etki eden çalışan teşvikleri Amerika Birleşik Devletleri özelinde bazı vergisel avantajlar da sunmaktadır. Sonuç olarak girişimler için önemli bir araç olan ve birçok çeşidi bulunan çalışan teşvikleri finansal ve hukuki olarak doğru bir kurgu ile planlandığında girişimin hızlı büyümesi için kilit rol oynamaktadır.
Yazarın 16. Sayı’mızda çıkan “MiCA ve Getirdikleri” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Kripto paralar hakkındaki tüm Blog yazılarımıza bağlantıdan ulaşabilirsiniz.