Çin’de Robot Hakimler
Her alanda olduğu gibi teknolojinin gelişimi hukuk alanında da yenilikler getirdi. Bu gelişim dünya çapında yankı yaratsa da spesifik olarak en büyük etkiyi yarattığı ülkelerden biri de Çin’dir. Çin’de 2017 yılından bu yana kelimenin tam anlamıyla robot hakimler ile, online olarak duruşmalar gerçekleştirilmektedir. Elbette bu gelişim bir günde bir ayda veyahut bir yılda meydana gelen bir gelişim değil. Ciddi bir altyapı, büyük veri, teknolojik materyal vb. imkanlara ihtiyaç duyan devasa bir proje olarak günümüze adım adım ulaşmıştır.
Yapay Zeka ve Yargı
Öncelikle bahsedeceğimiz robot (yapay zeka [AI] ) hakimlerin sahip oldukları o devası verinin nasıl meydana geldiğine bakacağız. 1999-2003 yılları arasında SPC’nin verdiği karar neticesinde sahip olunan tüm mahkeme dosyaları online olarak bir bulut bilişim sistemine yüklendi. Tabi bu zaman kadar olan tüm mahkeme kararları ve içtihatların elle yazıldığı düşünüldüğü takdirde söz konusu kararların bir bulut sistemde toplanması işleminin bile ne kadar külfetli olduğu tahmin edilebilir. Keza en başından böyle bir çalışma yapılmış olmasaydı, büyük veri oluşmayacağından etkin bir yapay zeka hakiminden de söz etmek mümkün olmayacaktı. Büyük veriye sahip olmayan bir yapay zekanın ise hakimmişcesine karar vermesini beklemek elbette imkansızdır.
Şuan kolaylıkla erişim sağladığımız telekonferans, video konferans vb. sistemler geçmişte ulaşılması çok zor hatta büyük bir kesim için imkansız haldeydi. Zamanla teknolojiye ulaşım kolaylaştı hatta belli durumlarda zaruri bir hal aldı. Tabi bu gelişmelerin hepsi minik adımlarla oldu. 2004 yılında Güney Çin’de Guangdong Eyaletinde bulunan yerel bir mahkeme; bir çiftin önce Çin sonra Kanada’da yaşadığı ve mahkemenin davalı koca ile deniz aşırı ülkelerde mail aracılığıyla iletişim kurduğu beraberinde belgeler sunulduğu bir ayrılık başvurusunu kabul etmesiyle gerçekleşmiştir. Bu şekilde materyal alışverişinde bulunulması sebebiyle, her ne kadar video konferans yöntemi kullanılmamış olsa da, söz konusu örnek mahkeme duruşmasını kolaylaştırmak için internet ile ilgili teknolojinin nasıl kullanıldığına dair erken bir örnek olmaya devam etmekte.
Yargının şeffaflığını ve adaletin işlerliğini arttırması amacıyla 2004 yılında mahkemeler ses ve video kaydı yöntemiyle kayıt altına alınmaya ve yayınlanmaya başlandı. Halkın mahkeme kayıtlarına rahatlıkla erişmesi ve bu kayıtların yayınlatılması amacıyla Pekin’de bir web sitesi kuruldu. Böylelikle mahkemelerin devamlı halk tarafından denetime maruz kalması sebebiyle başına buyruk hareket etmeleri engellenmek istendi. Elbette buna en büyük büyük eleştiri kişisel verilerin adalet sistemince korunması gerekirken aleni bir şekilde binlerce hatta milyonlarca insana açık hale gelmesi hakkında oldu. 2007 yılında Şanghay’da bir ceza dosyasında ilk kez tam anlamıyla bir video konferans duruşması gerçekleştirilmiştir. 2010 yılının Mart ayında ise Henan Eyaleti Yüksek Mahkemesi ilk kez bir duruşmayı canlı olarak halka yayınladı.
Akıllı Mahkemeler
Bu gelişmeleri takiben “akıllı mahkemeler (Zhi Hui Fa Yuan)” yani yapay zeka [AI] tabanlı mahkemeler gündeme gelmeye başladı. 2016 yılında SPC başkanı Qiang Zhou ilk kez resmi olarak “akıllı mahkemeyi (Zhi Hui Fa Yuan) ” gündeme getirdi. 2016 SPC Çalışma Raporunda uyarınca “akıllı mahkeme (Zhi Hui Fa Yuan) ” şu özellikleri içermelidir; ‘….yargının adilliğini ve verimliliğini sağlamak ve yargının güvenilirliğini artırmak, internet, bulut bilişim, büyük veri ve yapay zeka gibi teknolojilerden en iyi şekilde yararlanmak, Çin’in yargılama sistemi ve kapasitesinin modernizasyonunu teşvik etmek ve son derece akıllı işleyiş ….’. SPC başkanı Qiang Zhou’nun sözünü tuttuğu rahatlıkla söyleyebileceğimiz örnekler sonraki satırlarda yer almakta.
2017 yılına gelindiğinde ise ütopik filmlerde gördüğümüz robot hakimler, gerçek hayatta Çin’de rol almaya başlıyor. İlk olarak Çin’in Hangzhou şehrinde siyah cübbesini giymiş holografik bir robot hakim mahkemeyi yöneterek davayı karara bağlıyor. Söz konusu robot hakim, önceden kendisine yüklenilen kararlara, bu kararların hangi delillere dayandığına, tanık dinlenip dinlenmediğine vb. birçok önemli hususu sahip olduğu büyük veri havuzuyla, mevcut davayı kıyaslayarak, bağlantı kurarak, benzer ve farklı noktaları değerlendirerek karar veriyor. 2017-2019 yılları arasında akıllı mahkemeler vasıtasıyla 3.1 milyon yasal faaliyet gerçekleştirilmiştir. Çin’in şuan ki hedefleri arasında tüm ülkedeki mahkemeleri “akıllı mahkeme (Zhi Hui Fa Yuan)” haline çevirmek yer almakta; ancak elbette bu hedef şuan Çin için bile ütopik bir durumda. Çünkü; ülkenin zengin kesimlerinin yer aldığı Şanghay gibi şehirlerde istenilen hedefe ulaşmak hem mali açıdan hem vatandaşların teknolojik imkanlara erişmesi bakımından çok daha rahatken; daha fakir şehirlere bakıldığı zaman, devlet belli bir bütçe ayırıp akıllı mahkemeyi kursa dahi teknolojik imkanlara sahip olmayan vatandaşların adalete erişimi çok daha güçleşecektir. Akıllı mahkemelerin tüm ülke çapında işlemesi için, ülke çapındaki her vatandaşın akıllı mahkemelere erişebileceği teknolojik imkanlara sahip olması ve bu teknolojik imkanları kullanacak bilgiyle donatılmış olması gerekmektedir. Aksi takdirde adaleti daha iyi temin etme amacıyla kurulmuş bu sistem adalete ulaşımı zorlaştıran hatta belli vatandaşlar içim imkansızlaştıran bir hal alır.
Bahsi geçen akıllı mahkemelerde yüz tanıma sistemi kallanılmakta taraf olan vatandaşlar ve vekilleri mahkemeye çevrimiçi olarak katılmaktadır. Duruşmanın e-duruşma olması için tarafların hepsini rızası gerekmekte, mecburi olarak e-duruşma kararı dayatılamamaktadır. Robot hakim taraflara ve vekillerine soru sorabilir, kanıt alabilir ve dava nihayete erdiğinde karar verebilmektedir. Akıllı mahkemelerde yer alan kanıtlar 2018 tarihi ile Blockhain sistemi aracılığıyla korunmaya başlanmıştır. 2021 tarihine kadar robot hakimler; fikri mülkiyet, e-ticaret, alan adı sorunu, İnternet alışverişleri, online satışlar ve satın almalar, bazı idari dava türleri vb. daha birçok alanda mahkeme yönetip karar vermektedirler. Akıllı mahkemeler sadece hukuk davalarına bakmamakta, hukuk davalarına ek olarak arabuluculuk hizmeti vermekte, delil değişimi yapabilmekte, icra işlemlerini gerçekleştirebilmektedir. Örneğin; Tianjin Mahkemesi, Nisan 2022 tarihine kadar 140’tan fazla sivil toplum arabulucuğu gerçekleştirmiş: Ve Tianjin Mahkemesinin arabuluculuktaki başarı oranı %91,67’dir. Aslında akıllı mahkemeler şuan bir insan arabulucunun başarı oranının çok daha üzerinde bir başarı oranına sahiptir.
Yargıç Qian Du’nun 2019 yılında yaptığı açıklamaya göre 2019 yılına kadar akıllı mahkemeler aracılığıyla 20.000 karar verilmiştir. Ve bu kararların veriliş süresi normal bir mahkemenin karar verme süresini %65 oranında azaltmıştır. En nihayetinde geç gelen adalet, adalet değildir zemininden hareketle başlayan çalışmalar neticesinde adalete ulaşım süresi kısalmış, istenilen hedefe bir adım daha yaklaşılmıştır. Robot hakimlerin verdiği kararlar, insan hakimlere temyiz edilebilmektedir. Ancak 2021 yılına kadar robot hakimlerin verdiği kararların %98’i temyize gitmeden kesinleşmiştir. Burada da aslında robot hakimlerin verdiği kararların vatandaş açısından kabul oranının çok yüksek olduğu ve robot hakimlerin verdiği kararların adil kararlar olduğu kanıtlanmaktadır. Kararların çok daha hızlı verilip icrasına başlanması, vatandaşların akıllı mahkeme kararlarını benimsemeleri, akıllı mahkemelerce verilen kararların temyiz oranının sıfıra yakın olmasıyla birlikte Çin’de adalet sistemi güçlenmiş, adalete ulaşım çok daha kolaylaşmıştır.
Yapay Zeka alanındaki tüm blog yazılarımızı bağlantıdan okuyabilirsiniz.
10. Sayımızdaki Hukukta Futurizm: Geleceğin Mahkemeleri isimli yazımızı okumak için bağlantıya tıklayınız.
Kaynakça
- https://www.thelawyersdaily.ca/articles/17741/robot-justice-china-s-use-of-internet-courts
- https://www.iacajournal.org/articles/10.36745/ijca.367/
- https://www.chinacourt.org/article/detail/2020/04/id/4952468.shtml
- https://www.court.gov.cn/zixun-xiangqing-6111.html
- https://www.lexisnexis.ca/en-ca/ihc/2020-02/robot-justice-chinas-use-of-internet-courts.page
- https://www.diken.com.tr/cinde-yapay-zeka-hakimler-ise-basliyor/
- https://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/cinde-mahkemelerde-yapay-zeka-yargic-donemi-41257582
Yazar: Stj. Av. Z.Ebrar Kaya
Hukuk ve Bilişim Dergisi ve Blog kısmımızda,
Bilişim Suçları
Blockchain ve Dijital Paralar
Yapay Zekâ ve Robot Hukuku
Elektronik Ticaret Hukuku
İnternet Hukuku
Kişisel Verilerin Korunması Hukuku
Start-Up Hukuku
E-Spor Hukuku
Fikri Mülkiyet Hukuku ve benzer teknoloji hukuku alanlarında yazılar okuyucularımıza sunulmaktadır.