Kripto Paralarda Manipülasyon ve Hukuki Boyutu
A) Giriş
2008 yılında icat edilen, 2009 yılında piyasaya sürülen ve ilk kripto para olan Bitcoin’den itibaren günümüze kadar birçok kripto para hayatımıza girmiş ve bir kısmı teknolojileriyle birlikte hayatımızı kolaylaştırmıştır. Bizlere olan faydalarının başlıcaları; dünyanın bir ucundan diğer ucuna masrafsız ve hızlı para transferleri yapılabilmesi, basit bir şekilde ödeme aracı olarak kullanılabilmeleri, kesintisiz varlık transferi gerçekleştirebilmeleri ve merkezi otoritelere bağlı olmadıkları için getirmiş oldukları birtakım yararlarının olmasıdır. Lakin bilinmelidir ki bu kadar fazla yararın olduğu bir sektörde iyi niyetli olmayan insanlar yüzünden birtakım tehlikeler doğmaktadır. Bu tehlikelere; projelere yapılan hackleme saldırıları, kullanıcılara yapılan “Phishing” saldırıları, “Rug Pull” dolandırıcılıkları, özellikle piyasa değeri ve hacmi az olan paralarda yapılan manipülasyonlar örnek verilebilir. Yazımızda bu sektörde yapılan manipülasyonları ve bu manipülasyonların hukuki boyutunu inceleyeceğiz. Ayrıca belirtmem gerekir ki kripto paralar, 16 Nisan tarihli “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik”e göre “gayri maddi varlık” olarak tanımlanmıştır. Hukuki ismi Kripto varlık olarak kabul edilse de yazının devamında kripto para olarak adlandırılacaktır. (kripto para manipülasyonu, kripto para manipülasyonları)
B) Manipülasyon Nedir?
Manipülasyon, sermaye piyasalarında alım satıma konu finansal varlıkların fiyat oluşumuna gerçek ve kabul edilebilir bir nedene dayanmaksızın etkide bulunulması, manipülatörün kendi amaç ve istekleri doğrultusunda menfaat sağlamak ve diğer yatırımcıların yanlış yönlendirilmesi amaçlarını içeren davranış ve işlemler bütünüdür.[1] Türkçe’de manipülasyon kelimesi ile karıştırılan bir başka kelime “spekülasyon” kelimesidir. Spekülasyon, Türkçeye “vurgunculuk” olarak çevrilmiştir. Fakat gerçekte böyle bir anlamı yoktur. Spekülasyon, piyasa şartlarını değerlendirerek gelecekteki fiyatlanmalara göre risk alıp yatırım yapma eylemidir. Bu eylemi yapan kişiye de spekülatör denmektedir.
Kısacası spekülasyon kelimesi gündelik dildeki gibi olumsuz bir anlam ifade etmemektedir. Hatta olumlu bir anlamı bulunmaktadır. Fakat manipülasyon kavramında ise manipülatörler durumu kendi amaç ve istekleri doğrultusunda kullanıp yatırımcıları yanlış yönlendirmektedir.
C) Manipülasyon Türleri
Günümüzde kripto sektörü için birçok manipülatif eylem yapılmaktadır. Bunların büyük kısmı sosyal medya ve basın üzerinden yatırımcıya yansıtılmakta ve yatırımcı yanlış yönlendirilmektedir. Bunlar sonucunda da yatırımcılar ciddi ölçüde maddi ve manevi zararlara uğramaktadır.
a. İçerik İtibariyle Manipülasyon Türleri
1. Bilgi Bazlı Manipülasyon
Bilgi bazlı manipülasyonlarda, yatırımcılara kripto para şirketleri veya kripto paranın altyapısı ile ilgili yanlış ve yanıltıcı bilgiler verilerek veya kripto para ile ilgili asılsız birtakım söylentiler çıkartılarak piyasadaki arz-talep dengesi ile oynamak suretiyle fiyatların istenen yöne çekilmesi hedeflenmektedir.[2] Bu tip manipülasyonlar sosyal medya üzerinden veyahut da internet forumlarında kripto para ile ilgili yanıltıcı bilgi paylaşılması, spam e-postalar gönderilmesi veya haber portallarında yanlış haber sızdırılması gibi yollarla yapılabilir.
2. İşlem Bazlı Manipülasyon
İşlem bazlı manipülasyonda; iyi niyetli olamayan kişiler kendi menfaatlerine olacak şekilde yapmış oldukları alım ve satım işlemleriyle veya yapmamalarına rağmen paylaştıkları işlemler ile kripto paranın fiyatını etkilemeye bununla birlikte yapay piyasa oluşturmaya çalışmaktadırlar.
b. Uygulamada Karşımıza En Çok Çıkan Kripto Para Manipülasyonu Türleri
1. Pump and Dump
Kripto para piyasalarında sıkça rastlanan bir manipülasyon türü, “pump and dump” olarak bilinir. Bu durum bir grup insanın iş birliği yaparak belirli bir coinin fiyatını yapay olarak artırmaya çalışmasıdır. Genellikle, düşük piyasa değerine ve hacmine sahip ve sınırlı sayıda borsada bulunan coinler bu tür manipülasyonların hedefidir. Grup üyeleri erken bir dönemde coin satın alır ve kullanıcılar ve yatırımcılar o coine ilgi göstermeye başladığında satarlar. Son dönemlerde, sosyal medyanın güçlenmesi ve kullanıcı sayısının artmasıyla “pump and dump” manipülasyonları daha da yaygınlaşmıştır.
2. Whale Wall Sahtekarlığı
Kripto piyasalarında yapılan bir diğer manipülasyon türü, sahtecilik (spoofing) olarak bilinir. Bu strateji, bir balinanın emir defterine yapay olarak büyük çaplarda alım ve satım emirleri girmesini içerir. Örneğin, bir balina bir coinin fiyatını düşürmek istediğinde, panikle satmalarını sağlamak için emir defterine büyük satış emirleri verir. Yatırımcılar toplu olarak satmaya başladığında, balina satış emirlerini iptal eder ve daha düşük fiyatlardan satın almaya başlar.
3. Hacim Artırıcı Sahte İşlemler
Sahte hacim teknikleri, kripto piyasalarında yapay olarak fiyat ve hacmi yükseltmek amacıyla kullanılan yöntemlerdir. Bu taktik; bir grup insanın veya bir tekil şahısın aynı coini hızla alıp satmasını içerir. Böylece, piyasada mevcut olan fiyat ve hacim yapay olarak yükselir. Bunun sonucunda yatırımcılar ve kullanıcılar dikkatlerini çekmekte ve fiyatlar daha da yükselmektedir. Sahte hacim teknikleri daha küçük, düzenlemeye tabi olmayan borsalarda sıklıkla kullanılmaktadır. Bu borsalar, daha fazla komisyon üretmek, daha fazla kullanıcı çekmek ve alım-satım hacmini artırmak amacıyla bu yöntemlere başvurabilir.
4. Stop Avcılığı
Stop emirleri yapılmış fiyat seviyelerine odaklanan stop avcılığı taktikleri, bir balina tarafından piyasadaki zararı önlemeye çalışan yatırımcıların fiyatının belirli bir noktaya çekilmesini amaçlar. Yatırımcılar genellikle stop emirlerini benzer teknik seviyelere ayarlarlar. Ancak, balinalar birden fazla satış emri girerek fiyatın düşmesini ve stop emirlerinin tetiklenmesini sağlayabilirler. Bu şekilde yüksek oynaklık oluşur ve varlığı daha düşük fiyattan almak için fırsat doğar.
D) Türk Hukukunda Manipülasyonların Değerlendirilmesi
Türk hukuk sisteminde, sermaye piyasası araçları Sermaye Piyasası Kanununa tabi olurlar ve Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından denetlenirler. Bu kanun, yatırımcıların haklarının korunması ve piyasada dürüstlük ve şeffaflık sağlanması amacıyla tasarlanmıştır. Sermaye Piyasası Kurulu ise piyasalarda oluşan manipülasyonları belirlemek ve müdahil olmak amacıyla gerektiğinde araştırma yapabilir ve eğer bir piyasa yapıcısı veya grubun manipülasyon yaptığını tespit ederse gerekli cezai işlemleri uygulayabilir. Kanunun ve kurulun sınırları ise sermaye piyasası araçları oluşturur. Sermaye piyasası araçları ise Sermaye Piyasası Kanunu madde 3/1-ş bendinde belirtilmektedir.
“Sermaye piyasası araçları: Menkul kıymetler ve türev araçlar ile yatırım sözleşmeleri de dâhil olmak üzere Kurulca bu kapsamda olduğu belirlenen diğer sermaye piyasası araçlarını ifade eder.”
Madde’de kripto paralara dair bir ibare yoktur. Eğer kripto varlıklar sermaye piyasası araçlarından biri olarak kabul edilirse, piyasada oluşabilecek manipülatif hareketlere karşı koruma sağlanmış olacaktır. Bu da yatırımcıların haklarının korunması anlamına gelir. Klasik kripto varlıklar sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmez. Bu sebeple Sermaye Piyasası Kanunu kapsamına girmezler. Fakat ayrı bir yazı konusu olabilmekle birlikte, sermaye piyasası aracı olabilecek kripto para türleri de mevcuttur.
Kripto paralar hakkında ufak çaplı düzenlemeler yapılsa da (kripto para ticaret platformlarının düzenlenmesi, kripto paraların ödeme aracı olarak yasaklanması vb.) yazımızın konusu olan manipülatif eylemlerde nasıl bir hukuki yol izleneceği düzenlenmemiştir. Bunun için başvurulabilecek herhangi bir kurum yoktur ve düzenleme de bulunmamaktadır. Bu sebeple öğretide farklı fikirler öne sürülmüştür. Bahsi geçen sorunun ceza boyutu kapsamında Prof. Dr. Erol Ulusoy’un Milliyet Gazetesindeki yazısında belirttiği üzere “Kripto paraların değerini manipülasyon yoluyla etkileyip menfaat sağlayanların, TCK md 151 – 152’deki mala zarar verme suçunu işlemiş olarak kabul edilip yargılanabileceği”[3] görüşü bulunur. Borçlar hukuku kapsamında ise genel olarak kabul edilen; yatırımcıyı zarara uğratan ve yanıltan kişilerin TBK md 49’daki haksız fiil sorumluluğu gereği veya bu manipülasyondan elde edilen menfaat gereği sebepsiz zenginleşme tazminatlarına tabi tutulabileceğidir. Genel olarak anlaşıldığı üzere kripto paralar ciddi ölçüde hukuki düzenlemelere ihtiyaç duyulan bir alandır. Bu ihtiyaçların da daha büyük sorunlar ortaya çıkmadan tamamlanması en büyük beklentimizdir.
Cryptogram’ın Hukuk ve Bilişim Dergisi 12. Sayı’sında yayınlanan “De-Fi Hackleri” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Yazar Alihan KILIÇ’ın “Kripto Para Cüzdanlarının Güvenliği” isimli yazısını okumak için bağlantıya tıklayınız.
KAYNAKÇA
· https://www.coindeskturkiye.com/sponsorlu-icerik/kripto-varliklarin-sermaye-piyasasi-araci-niteligi-2981
· https://tr.investing.com/news/cryptocurrency-news/spkdan-kripto-paralar-ve-blockchain-hakknda-onemli-mesajlar-geldi-2321392
· https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/788261
· https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/prof-dr-erol-ulusoy/kriptoda-kaybeden-dava-acabilir-mi-6778818
· https://www.binance.com/tr/blog/fiat/kripto-paralarda-piyasa-manip%C3%BClasyonu-nedir-421499824684902912
· https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/227236
· https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/398119
[1] CHAMBERS, s.63
[2] Ankara Barosu Dergisi 2013/3, s. 379
[3] ULUSOY, Milliyet Gazetesi
Kripto Paralar ve Blockchain alanında uzman avukat