Makalemizde Kripto Paralar Mirasa Konu Olabilir Mi? konusunu inceleyeceğiz.
Kripto Paralar Mirasa Konu Olabilir Mi?
Giriş
Dijital varlıkların miras bırakılması her geçen gün önem kazanmakta ve daha büyük bir merak konusu haline gelmekte. Yaşantımızın dijital yönde kazandığı ivmenin doğal bir sonucu olarak dijital varlıklar artık hayatımızın merkezinde yer almakta. İşte tam da bu noktada bu yazıya rastlayan siz değerli okurların gelecek yıllarda yakın çevresinde dijital varlıkların mirasına tanık olması kaçınılmaz bir gerçek! Evet, dijital varlıklar var, dijital varlıklar farklı bir statüde ve dijital varlıklar nezdinde yeni düzenlemeler gündemde…
Peki, acaba dijital varlıklar geleceğe nasıl aktarılacak? İstemsizce akla geliyor değil mi; nasıl bu sosyal medya hesapları, bu kripto varlıklar, bu fotoğraflar ve dokümanlar geleceğe aktarılacak ve bizler fiziken var olmasak da dijital bir izimiz geleceğe nasıl aktarılacak? Ben de sizler gibi büyük bir merak içerisindeydim. Yazımda dijital mal varlıklarından biri olarak kabul edilmiş kripto paraların mirasa konu edilip edilemeyeceği hususunu önce kripto paraların mahiyetini ve hukuki niteliğini ele alarak irdelemeye ve merakımı gidermeye çalıştım. Mirasın dijitali de mi olur demeyin, daha neler göreceğiz…
Kısaca Kripto Para
Kısaca kripto para; Blokzincir sistemi aracılığıyla merkezi bir otoriteye bağlı olmaksızın bir aracı bulunmadan tarafların değiş tokuşuna imkân sağlayan o sistemdeki tüm kullanıcılar tarafından takip edilebilen, kullanıcıların kimliklerini paylaşmak zorunda olmadığı bir platformda ödeme veyahut değişim aracı olarak kullanılan şifrelenmiş ve kendisine değer atfedilen dijital bir veridir. Yani kripto paralar aslında USD veya Euro gibi yasal tedavülü olan paralar değildir ve fiziki bir karşılıkları yoktur. Belirli istisnalar dışında yasal olarak ödeme aracı olarak kabul edilen herhangi bir kripto para bulunmamaktadır.[1] Maddesel bir varlığı olmayan değişim aracı olarak nitelendirilmeleri mümkündür.[2] Blockchain sistemi [3] üzerinden kripto paralar tamamıyla sanal bir şekilde herhangi bir merkezi otoriteye bağlı olmadan, tarafların birbirlerine para transferi yapmalarına imkân sağlamaktadır.
Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi’nin Blokzinciri Sözlüğü’ne göre Kripto Para;
“Blokzincir ağında ödeme aracı olarak kullanılması için oluşturulmuş sanal paralardır. Merkeziyetsiz şekilde kullanımı kriptografik matematiksel işlemlerle güvence altına alındığından kripto para olarak anılmaktadır. Blokzincir ağında herhangi bir mal ya da hizmetin sahipliği ya da el değiştirmesi, öncelikle onun dijital değer yani jeton(token) olarak tanımlanmasıyla sağlanır.” [4]
O zaman kripto paralar, Blokzincir ağı üzerinde kullanılabilen birer sanal paradır. Herhangi bir merkezi otoriteye bağlı olmadan kullanılabilmekte ve belli bir gizlilik altında anonim olarak ödeme aracı olarak kabul edilmektedir. Bu noktada önemle belirtilmesi gereken husus kripto paralar üzerinde bireylerin tam kontrol sahibi olmalarıdır.
Bir dijital varlık sıfatını haiz olan kripto varlıkların para birimleri hakkında kabul gören kriterleri karşılamaması sebebiyle bir para birimi olarak kabul edilemeyeceği saptandığı [5] için aslında bu dijital varlıkları kripto paradan ziyade ‘‘kripto varlık’’ olarak tabir etmek daha net bir görüntü oluşturacaktır. Zira kripto paralar kripto varlıkların bir türüdür. Fakat uygulamadaki yaygın kullanım ve genellikle Bitcoin ve Altcoinlerin uyuşmazlıklara konu olması ve akla kripto para kavramının gelmesi sebebiyle yazımızın devamında da bu kavramı kripto para olarak anmaya devam edeceğiz.
Hukuki Niteliği
Hukukumuz nezdinde kripto paraların konumunu irdelemek için ilk adımda yasal düzenlemelere değinmek gerekecektir. 16 Nisan 2021 tarihli Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik’in [6] (‘‘Yönetmelik’’) 3. maddesinde kripto varlık ‘‘(…) dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıklar’’ olarak tanımlanmıştır. Yönetmelik kripto paranın ne olarak nitelendirilmeyeceği üzerinde durmuş ve kripto paranın Türk hukuku nezdinde resmi bir para birimi, elektronik para veya menkul bir kıymet olarak kabul edilmeyeceğini saptamıştır. Bununla birlikte kripto paranın bir gayri maddi varlık olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Öncelikle bir iktisadi varlığın bir para birimi olarak kabul edilebilmesi için devletin yani merkezi otoritenin yetkili kurumları tarafından üretilerek tedavüle sokulması ve yasal çerçevede de ödeme aracı olarak kabul edilmesi gerekmektedir.[7] Nitekim Türk Borçlar Kanunu (‘‘TBK’’) m.99/1 uyarınca para bir ödeme aracı olarak kabul edilmekte ve yasal çerçevede kabul sağlanmaktadır. Ek olarak Yönetmelik’in m.3/2 hükmü uyarınca açıkça kripto paraların ödeme aracı olarak kullanılmayacağı zikredilmiştir. Diğer yandan kripto paralar resmi makamlarca tedavüle sokulmamakta ve alım-satım değerleri bulunmaması sebebiyle bir para birimi kalıbına dahil edilememektedir.
6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun [8] m.3/1-ç kapsamında elektronik para bankalar ve faaliyet izni alan yetkili kuruluşlarca ihraç edilen bir ödeme aracı olarak kabul edilen bir parasal değer olduğundan kripto paralar elektronik para olarak da değerlendirilemezler. Nitekim Yönetmelik’te de kripto paraların birer elektronik para olmadığı belirtilmiştir. Diğer yandan kripto paraların 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun [9] m.3/1-o tahdidi olarak sayılan kalemler arasında yer almaması sebebiyle bir menkul kıymet olmadığı da açıktır.
Kripto varlıkların eşya olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği meselesi ele alınacak olursa; eşya sınırları belirli, üzerinde hakimiyet kurulmaya elverişli, ekonomik bir değeri olan, kişiler dışındaki cismani varlıklardır.[10] Bundan hareketle eşyanın başlıca unsurları: kişi dışı olma, üzerinde doğrudan hakimiyet kurulabilme, ekonomik değeri olma ve fiziksel (cismani) bir yapıya sahip olmasıdır. Kripto paralar cismanilik unsuru dışında diğer özellikleri açıkça karşılamaktadır fakat cismanilik noktasında bir tartışma bulunmaktadır.
Hukukumuzda bir görüş özel bir düzenleme olmadıkça kripto paraların cismanilik unsuru taşımaması sebebiyle eşya olarak değerlendirilemeyeceği yönündedir.[11] Diğer yandan eşya kavramının değişmez, mutlak ve apriori bir kavram olmadığı; ekonomik, sosyal ve hukuki değer yargıları kapsamında biçimlenebilen, göreceli, işlevsel ve değişken bir kavram olduğu [12] ve eşyanın fonksiyonel bir kavram olup statik değil, dinamik bir özelliği taşıyan zamana ve ihtiyaçlara göre değişken olduğu [13] biçiminde görüşler de mevcuttur. Bu noktada taşınmaz mülkiyeti kapsamına girmeyen doğal güçlerin taşınır mülkiyetine konu edilebileceklerine Türk Medeni Kanunu (‘‘TMK’’) m.762 nezdinde cismani olmayan varlıklar hakkında da istisnaen eşya hukuku kurallarının uygulanabileceği, kripto paralara birer eşya olmasalar da ekonomik ve pratik gelişmeler nezdinde kıyasen eşya benzeri bir statüde kıyasen taşınır hükümlerinin uygulanabileceği zikredilmektedir.[14]
Şimdilik eşya statüsü için özel bir düzenleme bulunmadığından niteleme için yasal düzenlemeler baz alınmalıdır. Günümüzde kripto paraların ekonomik değeri haiz olan, kişilik dışı ve gayri maddi varlıklar olduğuna ilişkin herhangi bir fikir ayrılığı bulunmamaktadır. Yönetmelik’ten de hareketle kripto paraların günümüzde aksi bir düzenleme getirilene kadar birer gayri maddi varlık olduğunu belirtmek gerekecektir.
Mirasa Konu Edilebilir Mi?
Kripto paraların miras yoluyla intikali için özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Bununla birlikte kripto varlıklar birer değişim aracı olarak kullanılmakta ve devre müsait bir yapıya sahip bulunmaktadır. Nitekim TMK m.599/2 uyarınca ‘‘…mirasçılar, miras bırakanın aynî haklarını, alacaklarını, diğer malvarlığı haklarını, taşınır ve taşınmazlar üzerindeki zilyetliklerini doğrudan doğruya kazanırlar ve miras bırakanın borçlarından kişisel olarak sorumlu olurlar.’’ Bu noktada kripto paralar bir eşya statüsü atfedilmese dahi birer mal varlıksal değer olduklarından ‘‘diğer mal varlıkları’’ kapsamında miras yoluyla intikale ilişkin varlıklardandır. Yani kripto paralar TMK m.599/2 uyarınca külli halefiyet ilkesi gereğince mirasçılara intikal edecektir.
Kanun koyucunun bahse konu hükümde diğer mal varlıkları kavramını ekonomik ve sosyal yaşamın gelişmesi ile dinamik bir yapıda yoruma açık bir şekilde eklediğini düşünmek yanlış olmayacaktır. Bu sebeple aksi açık bir hüküm de bulunmadığından kripto paralar buradaki diğer mal varlıkları kapsamında anılabilecektir. Ek olarak kripto paraların parasal değere sahip oldukları göz önünde bulundurulduğunda, TMK’nın 599/2 hükmünün zamana uygun bir biçimde amaçsal yorumlanması ile de aynı sonuca varılacağı savunulmaktadır.[15]
Nitekim Antalya Bölge Adliye Mahkemesi 6. Hukuk Dairesi’nin verdiği bir kararda [16] yasada dijital mirasa ve kripto paraların miras bırakılmasına ilişkin bir boşluk olduğu ifade edilmiş ve devamında miras bırakana ait dijital cüzdan hesabının ekonomik bir değer taşıması sebebiyle TMK m. 599/2 kapsamında miras yoluyla intikale elverişli olduğuna hükmedilmiştir. Bu noktada ekonomik bir değer ihtiva etmek kilit bir kavram olarak ele alınmıştır.
Bununla birlikte Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 23.09.2020 tarih ve Mirasçılara Bitcoin Varlığı Karşılığında Ödenecek Tutarın Veraset ve İntikal Vergisi Yönünden Değerlendirilmesi Hk. konu başlıklı bir Özelge’sinde [17] kripto para mirasa konu mal varlığı olarak kabul edilmiş ve miras kalan kripto para üzerinden vergi alınması gerektiği belirtilmiştir. Bahse konu Özelge’de miras bırakana ait Bitcoin’in toplam değerinin mirasçılar tarafından veraset ve intikal beyannamesi ile beyan edilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Sonuç olarak kripto paranın külli halefiyet yoluyla mirasçılara intikalinin mümkün olduğunu belirtmek gerekir. Peki, bu intikal nasıl gerçekleşecektir?
Kripto paralar miras bırakanın ölümü ile külli halefiyet prensibi ile mirasçılara geçebilir veya vasiyetname ya da miras sözleşmesi gibi ölüme bağlı tasarrufla mirasçılara geçmesi sağlanabilir. Özellikle kripto paraların miras bırakılmasında bir miras sözleşmesi veya vasiyetname düzenlenmesinde fayda olacaktır. Zira bazı kripto paraların özel anahtarı (Private key) olmadan bir işleme konu edilmeleri mümkün olmamakta ve bu sebeple bahse konu değerin mirasçılara intikali söz konusu olmamaktadır. Tam da bu noktada kimi pratik sorunlar ortaya çıkabilmektedir.
Şöyle ki; belli hallerde kripto paralara ilişkin özel anahtarlar merkezi kripto varlık borsalarında saklanmamakta, merkezi olmayan borsalarda veya anonim cüzdanlarda (USB Flash Bellek) yahut fiziki dijital cüzdanlarda (Soğuk Cüzdan) bulunmaktadır.[18] Merkezi kripto varlık borsalarında var olan kripto paralar nezdinde miras bırakanın kimliği ve hesap sahipliği belirlenebilmektedir. Bu halde miras bırakanın yani merkezi kripto varlık borsasında veya şirketten hesap sahibinin (örneğin ülkemizde BTC Türk) ölümü üzerine mirasçılarına kendiliğinden bu değer intikal etmiş olacak ve mirasçılar tarafından ilgili borsa veya şirketten istenebilecektir.
Pek tabii genel hükümler çerçevesinde mirasçıların ilgili kuruma veraset ilamı, ölüm belgesi ve gereken diğer belgelerle borsa veya şirkete yöneltecekleri bir dava ile süreci yönetmeleri gerekmektedir. Sonrasında mahkeme de kuruma bir müzekkere yazarak süreci yönlendirecektir. Nitekim kripto paranın internet tabanlı bir kripto borsasında yer aldığı hallerde, aslında kişi özel anahtarlara sahip değildir ve bu firmalar anahtarı ellerinde tutmaktadırlar. Bu sebeple miras bırakanın hesabını alırken, kriptoyu teslim etmesi için o şirkete güvenilmektedir. Örneğin bir Coinbase, ölüm durumunda bir hesabın transferine izin veren bir protokol oluşturmuş ve mirasçılardan bu doğrultuda kimi ek belgeler istemektedir.[19]
Bununla birlikte eğer ki özel anahtarın şifresi [20] sadece miras bırakan tarafından bilinen bir fiziki cüzdanda saklanmışsa mirasçıların bu varlık üzerinde hakimiyet kurması oldukça zordur. Teknik olarak hak sahibi mirasçıların bu durumda başvurabilecekleri bir muhatap bulabilmeleri neredeyse imkansızdır. Zira soğuk cüzdanda [21] kripto varlıklar saklanmışsa o cüzdanın şifresinin mirasçılar tarafından bilinememesi durumunda teknik olarak o değerlere sahip olmak mümkün olamayacaktır.
Burada tek çare olarak mahkemeye başvurularak cüzdana ait şifrelerin kırılması ve mirasçılara bahse konu değerin payları oranında bölüştürülmesini istenmesi belirtilmişse de haklı olarak bu işlemin hukuki dayanağı sorgulanmaktadır.[22] Bu sebeple hem bireysel olarak fiziki cüzdanda saklanan hem de merkeziyetsiz borsalarda kayıtlı kripto paraların miras kalmasını isteyen miras bırakanın erişim yöntemini (şifre, erişim şekli, hesap konumu vb.) aktardığı bir ölüme bağlı tasarrufla belirlemesi daha uygun gözükmektedir.
Bu durumun da kritik bir gizlilik gerektirmesi sebebiyle el yazılı şekil ile vasiyetname ile işlemin yapılması gerekliliği vurgulanmıştır.[23] Diğer yandan eğer ki kripto paraların bulunduğu borsa yurt dışında ve yabancı ülke hukukuna tabi ise bu durumda o ülkenin mevzuatına göre işlem yapılması gerektiği unutulmamalıdır. Özetle ölen kişi kripto paralarını Türk hukukuna tabi yerli bir dijital para borsasındaki hesabında tutuyorsa, mirasçıları dijital paralar için müracaatta bulunabilecektir. Fakat yurt dışındaki bir borsada ise o ülke hukukuna göre hareket edilmesi gerekecektir.
Sonuç olarak kripto para alım satım platformunda bulunan hesap nezdindeki kripto paralar miras bırakılabilmektedir. Bu halde mirasçılar ilgili platforma başvurarak kripto para bakiyelerini veya TL fonlarını talep edebilebilecektir. Şahsi cüzdanda tutulan kripto paralarda ise bir kripto para alım satım platformunun işlem yapması söz konusu değildir. Burada varlıkları kişi ile bütünleyen şey Private key denilen özel anahtardır, mirasçılar ile bu anahtar paylaşılmadığı müddetçe teknik olarak mirasçıların bu değere ulaşması mümkün olmayacaktır.
Vasiyetnamede bu özel anahtarlara yer verilmek suretiyle bahse konu değere ulaşılmasının mümkün kılınacağı belirtilmektedir. [24] Bu noktada şifre olmaksızın kripto paranın kullanılması mümkün olmayacaktır. Yani yukarıda açıklanan külli miras hükümleri soğuk cüzdanlar nezdindeki kripto paralarda ancak ve ancak şifrelerin noter vasıtasıyla mümkünse el yazılı biçiminde kaleme alınacak bir vasiyetname ile miras kalabilecektir. Öte yandan soğuk cüzdanda bulunmayan, kripto para borsalarında-alım satım platformlarında bulunan dijital mal varlığı ise hesap ve hesaptaki tutar bilinebilir olduğundan yani arada bir kuruluş bulunduğundan mirasçılara intikal edebilecektir.[25]
Sonuç
Nihayet kripto paraların birer gayri maddi mal varlık olduğunu ve ekonomik bir değer ihtiva ettiğini değerlendirdik. Ardından Antalya Bölge Adliye Mahkemesi 6. Hukuk Dairesi’nin kararı, TMK ilgili hükmü ve Gelir İdaresi Başkanlığı’nın bahse konu Özelgesi ile kripto paraların mirasa elverişli olduğu sonucuna vardık. Fakat kripto paranın soğuk cüzdanda yer aldığı bir varsayımda Private key bilgileri iletilmeden mirasçılara intikal etmesinin mümkün olmadığı ve bir vasiyetname ile bunun bildirilebileceğini; borsaya kayıtlı dijital varlıklarda ise bu durumun arada aracı bir kurum olması sebebiyle mevcut olmadığını ve bundan ötürü bu halde mirasçılara intikalin gerçekleşeceğini saptadık.
Çağımızın ekonomik ihtiyaçları ve günlük gereklilikleri her geçen gün değişmekte ve gelişmekte… Bu sebeple karışıklığa mahal vermemek adına yakın gelecekte kripto paraların hem hukuki statülerine hem de miras bırakılma usullerine ilişkin düzenleme yapılması konuya netlik kazandıracaktır. Dijital değişim hızla ilerlemekte, hukuk ise değişimden bir adım daha önde olmalı, hatta değişimin sonuçlarını öngörebilmeli ve değerlendirebilmelidir. Bu yüzden proaktif bir yaklaşım ile hareket edilmesi hayati bir önem arz etmektedir.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin Yeni Sayı’sını okumak için bağlantıya tıklayınız.
Yazarın “Dijital Dünyanın Getirdikleri: Düğünde Takılan Kripto Paralar” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Dipnotlar
[1] Gamze Turan BAŞARA, ‘‘Kripto Paralarla İlgili Miras Hukukuna Özgü Temel Meseleler’’, İnÜHFD, 14(1): 15-30, 2023 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2659888
[2] Ömer Batuhan UÇMAK, ‘‘Kripto Paraların Mahiyetine İlişkin Bir Değerlendirme: Kripto Paralar Yabancı Para Olabilir Mi?’’, Hukuk ve Bilişim Dergisi, https://hukukvebilisim.org/kripto-paralar-yabanci-para-olabilir-mi/#Kripto_Para_Nedir_Ne_Degildir
[3] Blockchain sistemi ve kripto varlıkların devrine ilişkin açıklamalar için: https://www.mefilsadergi.com/2-sayı
[4] https://cbddo.gov.tr/sss/blokzincir-sozlugu/
[5] Sinan Sami AKKURT, Dijital Varlıkların Miras Yoluyla Bırakılması, Seçkin Yayınları, Ankara 2022, s.130
[6] https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=38569&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
[7] AKKURT, s.146
[8] https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6493&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
[9] https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6362&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
[10] Rona SEROZAN: Eşya Hukuku I, 3. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul 2014.
[11] Asuman Turanboy, Kripto Paraların Ortaya Çıkmaları ve Hukuki Nitelikleri, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C.35, S.3, 2019, s.57
[12] SEROZAN, Eşya Hukuku I
[13] Gökhan ANTALYA O., Eşya Hukuku, Giriş – Temel Kavramlar – Genel İlkeler, Cilt: 1, İstanbul, 2017, s.15-16
[14] AKKURT, s.151
[15] BAŞARA, s.23
[16] Antalya BAM E.2020/1149 – 905 K., T. 13.11.2020
[17] https://www.gib.gov.tr/mirascilara-bitcoin-varligi-karsiliginda-odenecek-tutarin-veraset-ve-intikal-vergisi-yonunden
[18] AKKURT, s.153
[19] https://www.chip.com.tr/haber/olen-birinin-geride-biraktigi-kripto-paraya-ne-olur-kripto-miras-olur-mu_99345.html
[20] Blokzincir teknolojisinde bir asimetrik anahtar algoritması kullanılmakta ve genel (açık) (Public key) ve özel (şifreleme) (Private key) anahtarı bulunmaktadır. Genel anahtar ile özel anahtar arasında bir matematiksel bağ bulunmaktadır, bu sebeple genel anahtar sadece özel anahtardan üretilmektedir. Böylece her genel anahtara karşılık sadece bir özel anahtar vardır. Bir örnekle açıklanırsa; internet üzerinden mobil bankacılıkta kamuya açık anahtar kişinin IBAN numarası veya hesap numarası olarak varsayılacak olursa, özel anahtar kişinin bankacılık şifresi olacaktır. Özel anahtar ile işlem dijital olarak imzalanmış sayılır. İmza ile ileten kullanıcı doğrulanır, açık anahtar ile denetim yapılır ve işlem güvence altına alınmış olur.
[21] İnternete bağlı olmayan bir cüzdandır. Bu cüzdanlara çevrimdışı cüzdanlar veya donanım cüzdanları da denmektedir.
[22] AKKURT, s.154
[23] A.g.e.
[24] Bitcoin ve Kriptoparalar Miras Bırakılabilir mi? – Sık Sorulanlar | BtcTurk Yanıtlıyor, https://www.youtube.com/watch?v=zEhKq3hTT70
[25] Kripto Para / Bitcoin Miras Bırakılabilir Mi? – Avukat Kaan ÖZÇELİK, https://www.youtube.com/watch?v=8WHiL02TQ-E
Hukuk ve dijital gelişimin kesiştiği noktaları inceleyip bunlar hakkında bulgularını paylaşmaktan keyif alan bir yazar, avukatım.