Kripto Paraların Mahiyetine İlişkin Bir Değerlendirme: Kripto Paralar Yabancı Para Olabilir Mi?
Her geçen gün dünyamız gelişmekte ve yeniliklere ev sahipliği yapmaktadır. Zira insanlık varoluşundan bu yana yaratıcılığı ve pratikliği ile tarihi şekillendirmiş ve gelişimin öncüsü olmuştur. Bu noktada gelişim toplumun her zerresine nüfuz etmektedir. Doğal olarak gelişen toplum ticarette, alışverişte ve ödeme yöntemlerinde kendini daha ileriye taşımıştır. Kendini ileri taşıyan toplum, hukuk ve ekonomi nezdinde reformlara imza atacaktır. Nitekim dijitalleşen dünyada son yıllarda tam da bu durum yaşanmaktadır. Dijital platformlar vasıtasıyla hızlı ödeme yöntemleri, anlık iletişim kanalları, saniyelik alışveriş yöntemleri, yeni finansal birimler, elektronik bankacılık ve merkeziyetsizleşmiş varlıklar dijitalleşmenin hem günlük yaşantıya hem ekonomiye hem de hukuka yeni bir anlayış kazandırmasını sağlamaktadır. Yakın geçmişte ve günümüzde pek çok yönden günlük hayatı, ekonomi anlayışını ve hukuki düzenlemeleri etkileyen kripto paraların mahiyeti dünyanın dört bir yanında tartışılagelmekte ve kripto paralar hakkında farklı görüşler sunulmaktadır. İlgili yazı kapsamında kısaca kripto paraların mahiyetine, sonrasında paranın ve yabancı paranın ne olduğuna, ardından kripto paraların yabancı para olup olmayacağı konusunda dünyadaki örnekler ışığında bir saptamaya yer verilecektir. (kripto paralar)
Kripto Para Nedir, Ne Değildir?
Para Nedir?
Paranın kanunen bir tanımı yapılmış olmasa da mal veya hizmet satın almada, borçları ödemede ve ticari işlemler gerçekleştirmede kullanılan en yaygın araç olduğu söylenebilir. Fakat bir varlığın para olması için kimi özellikleri taşıması gerektiği kabul edilmektedir.[1] Para öncelikle bir değişim aracıdır, bir mal veya hizmetin karşılığı olarak verilmektedir. Aynı zamanda bir hesap birimi teşkil etmektedir; bir değer belirlemede standart bir ölçü birimi ihtiva etmektedir. Eski zamanlarda yapılan takaslardakine kıyasla daha net belirleme yapma fırsatı sağlamaktadır. Bu noktada para en genel anlamıyla devlet tarafından tedavülü sağlanan ve ülke içinde ödeme aracı olarak kullanılan, üzerinde değeri yazılı, kâğıt ya da metal nesnedir. Kripto paraların hangi para çeşidine dahil olabileceğini saptayabilmek adına kısaca para türlerinden bahsetmek gerekmektedir.
Paranın türleri; mal para, temsili para, kaydi para, elektronik para ve sanal para olarak sayılabilir. Mal para; bir malın para olarak kullanılmasını ifade eder. Para olarak değeri neredeyse kendi mübadele değerine eşittir. Tarihte tütün, deri, pirinç, altın ve gümüş gibi mallar buna örnektir. Temsili para ise mal para olan altın ve gümüş gibi kıymetli madenlerin eritilmesi ile oluşturulmaktadır. Gerektiğinde bu paralar altın ve gümüşe çevrilebilmektedir. Kaydi para; nakit para kullanmadan ödeme yapılabilen paraya denilmektedir. Buna örnek olarak kredi kartı ile ödeme, çek ve senet yolu ile ödeme verilebilir.
Elektronik para ele alınacak olursa, 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun m. 3/1-ç’ye göre elektronik para;
“Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, elektronik ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri” ifade eder.
Elektronik para, kâğıt para olarak karşılığı olan paraların elektronik ortamda tutulan sanal halidir.[2] Bu noktada ihraç edilebilme özelliği bulunan ve devletin karşılığında güvence verdiği para, elektronik paradır. Avrupa Merkez Bankası elektronik parayı; parayı sağlayan kurum dışındaki kurum ve kuruluşlara ödeme yapmak adına yaygın olarak kullanılabilecek teknik bir cihaz üzerinde parasal değerin elektronik bir deposu olarak tanımlamıştır.[3] Kısaca elektronik para sabit disk, dijital cüzdan gibi korunaklı bir cihaz üzerinde saklanan ve değişim aracı mahiyetinde olan bir menkul değerdir. Bu noktada elektronik paranın kâğıt, metal gibi fiziksel bir materyal yerine değeri bilgisayar dosyalarında korunmaktadır. Gelişmiş güvenlik sistemleriyle ve şifrelerle korunması sebebiyle dijital ortamda kullanım kolaylığı sağlamaktadır. Diğer yandan elektronik paralar da merkezi bir yapıya sahiptir, kripto paralar gibi merkeziyetsiz değildir. Elektronik paralar bilgisayar sürücülerinde bulunan ve internet alışverişinde kullanılabilen ve kullanıldıkça hesaptan eksilen bir sistemi oluşturmaktadır.[4] Paypal buna örnek olarak verilebilir. Her ne kadar elektronik para bir devlet otoritesi tarafından çıkarılan ulusal paranın sahip olduğu düzenleyici etkiden yoksun olsa da elektronik para alımında nakit paraların elektronik muadili satın alınmakta, yani aslında nakit para başka bir ödeme aracıyla değiştirilmektedir.[5]
Son olarak sanal paraya değinilecek olursa; Avrupa Merkez Bankası’na göre sanal para;
“Kanunlarla düzenlenmemiş, çoğunlukla geliştirenler tarafından kullanılan ve spesifik sanal bir topluluğun üyeleri arasında kabul gören bir dijital para”dır.[6] 2015 yılında bu tanım: “Herhangi bir merkez bankası, kredi kuruluşu ya da e-para kuruluşu tarafından ihraç edilmemiş ve bazı durumlarda paraya alternatif olarak kullanılabilen varlığın sanal temsili” olarak güncellenmiştir.
Sanal paralar da elektronik paralar gibi dijital bir yapıdadır. Fakat elektronik paralar gibi para (kâğıt, metal para) cinsinden fiziksel bir karşılığı yoktur. Elektronik paralar devlet tarafından kabul edilmekte ve yasal bir zemine oturtulmaktadır, buna karşın sanal paralar devlet nezdinde tedavül ettirilmemekte ve tam olarak yasal bir zemine oturtulmamaktadır. Elektronik paralar bir otorite tarafından yaratılırken sanal paralar öyle değildir. Sanal paralar bir merkez bankası veya kamu otoritesi tarafından ihraç edilmez fakat kişiler tarafından ödeme veya transfer biçiminde kabul görmektedir. Sabit bir karşılığının olması da gerekli değildir. Bu yüzden sanal paralar bir ölçü biriminden ziyade mübadele aracı olarak kullanılmaya uygundur.
Elektronik paralardan farklı olarak sanal paralar bir kişinin ya da kuruluşun yükümlülüğünde değildir ya da bir otorite tarafından desteklenmemektedir. Elektronik para, işlemlerin takasını ve mutabakatını sağlayan merkezi bir altyapıda tesis edilmektedir. Buna karşın sanal paralarda bir yenilik olarak taraflar arası güvenin ve aracıların yokluğunda elektronik değerlerin eşler arası transfer edilmesini mümkün kılan dağıtık defter teknolojisi kullanılmaktadır. Nitekim Blokzinciri teknolojisi nezdinde Bitcoinlerin aktarımı buna örnek teşkil etmektedir.
Blokzinciri Nedir?
Kripto paranın anlaşılabilmesi için Blockchain (Blokzinciri) sisteminin kısaca açıklanması gerekir. Bir veri tabanı sistemi olan Blokzinciri yıllardır kullandığımız veri tabanı sistemlerine farklı bir yaklaşım getirmiştir. Blokzinciri sisteminden önce veri tabanları merkezi bir otoriteye tabi tutulmaktaydı ve dışarıdan veriler üzerinde değişiklik yapmak mümkündü. Buna karşın Blokzinciri teknolojisi ile sistemin merkezi yapısı ortadan kalkmış; tek taraflı değişiklik yapılamazken her değişiklik için birbirine zincir ile bağlı katılımcılardan onay gerektiren bir sistem öngörülmüştür. Birbirleri ile hem içerik hem de zaman bütünlüğü sağlayan bir kayıtlar zinciri oluşturulmaktadır.[7] Blokzinciri kelimesi ilk kez gerçek kimliği henüz bilinmeyen Satoshi Nakamoto isimli bir yazarın “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” adlı makalesinde kullanılmıştır.[8] Aslında Blokzinciri teknolojisinin yakın zamanda bu kadar popüler olmasının temel sebeplerinden biri, değeri ortaya çıktığı günden bu yana yaklaşık 60.000 kat artan Bitcoin’dir. Bitcoin, blokzinciri üzerinde geliştirilen merkez bankaları ve hükümetlerden bağımsız alternatif ödeme aracı olarak tasarlanan peer-to-peer elektronik para sistemidir.[9] Hatta bu durumun blokzinciri sistemi üzerinde olumsuz bir etkisi olduğu zikredilmiştir[10] zira Bitcoin ve Blokzinciri kavramları birbiri ile sıklıkla karıştırılmıştır.[11]
Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi’nin Blokzinciri Sözlüğü’ne göre Blokzinciri (teknolojisi):“Dağıtık, şeffaf, değiştirilemez ve güvenli veri yapıları sağlayan teknolojiler bütünüdür. Üzerindeki işlem bilgileri; değişmez kayıtlar olarak ağdaki paydaşlar tarafından doğrulanır, kaydedilir ve paylaşılır.” [12] Bu noktada Blokzinciri; merkezi olmayan, işlemlerin ağdaki paydaşlar tarafından onaylanmak suretiyle bloklar şeklinde kamuya açık ve takma adlarla depolandığı ve bloklar eklendikçe büyüyen, değiştirilemez nitelikte bir veri tabanı uygulamasıdır.[13] Blokzincir internet ortamında bulunan 21.452 kripto para biriminin[14] tamamında temel teknoloji olarak yer almaktadır. Bu yüzden Blokzinciri teknolojisi kripto paralar için olmazsa olmazdır.
Kripto Para Nedir?
Kripto paralar, Blokzinciri sistemi üzerinden sanal bir şekilde herhangi bir merkezi otoriteye bağlı kalmadan, tarafların birbirlerine para transferi yapmalarına imkan sağlamaktadır. Burada para olarak bahsi geçen değer devletlerin para biriminden ziyade sanal birimlerdir. Şimdilik belli istisnalar dışında bu paraların devletlerce arzı söz konusu olmadığından madencilik (Mining)[15] denilen bir süreç ile arz sağlanmaktadır.[16] İsminden de anlaşılacağı gibi belli bir derece gizliliğe sahip kripto paralar, açık kaynak kodu olan ve belli şifre ve algoritmalara sahip para birimleridir. Kripto para, takas işlemlerinde kullanım alanı bulabilen, tamamıyla dijital ve şifrelenmiş bir sanal para birimidir. Açıklandığı üzere sanal para birimleri bir kamusal otorite tarafından çıkarılmayan hukuken kabul edilen bir para birimine bağlı olma mecburiyeti taşımayan; hukuki anlamda para ya da para birimi niteliği taşımayan fakat gerçek ve tüzel kişilerce değişim aracı olarak kabul edilen; elektronik ortamda transfer edilebilen, depolanabilen ve ticarete konu edilebilen dijital değer temsilini ifade eder.[17] Buna karşın sanal para ile kripto para kavramları birbiriyle karıştırılabilmektedir. Aslında kripto para sanal paranın bir çeşididir. Bitcoin ise bilinen ilk kripto paradır. 3 Ocak 2009 tarihinde Bitcoin ağı faaliyete geçmiş olup, ilk Bitcoin işlemi de 12 Ocak 2009 tarihinde Satoshi Nakamoto’nun Hal Finley’e 10 Bitcoin göndermesiyle yapılmıştır.[18] Bitcoin’in Blokzincir teknolojisi ile tarafların ihtiyaçlarına yanıt veren (alışveriş-ödeme-sözleşme akdetme-depolama) kendisine dijital ortamda bir değer atfedilen, bundan ötürü parasal bir değere karşılık gelen kripto para birimi olduğunu söylemek mümkündür. Bitcoin dışındaki kripto para birimlerine ise genel olarak altcoin denmektedir.[19]
Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi’nin Blokzinciri Sözlüğü’ne göre Kripto Para: “Blokzincir ağında ödeme aracı olarak kullanılması için oluşturulmuş sanal paralardır. Merkeziyetsiz bir şekilde kullanımı kriptografik matematiksel işlemlerle güvence altına alındığından kripto para olarak anılmaktadır. Blokzincir ağında herhangi bir mal veya hizmetin sahipliği veya el değiştirmesi, öncelikle onun dijital değer yani jeton (token) olarak tanımlanması ile sağlanır.” [20]
Özetle kripto para; Blokzincir sistemi aracılığıyla merkezi bir otoriteye bağlı olmaksızın bir aracı bulunmadan tarafların değiş tokuşuna imkân sağlayan o sistemdeki tüm kullanıcılar tarafından takip edilebilen, kullanıcıların kimliklerini paylaşmak zorunda olmadığı bir platformda ödeme veyahut değişim aracı olarak kullanılan şifrelenmiş kendisine değer atfedilen dijital bir veridir. Bu noktada kripto paralar USD veya Euro gibi yasal tedavülü olan paralar değildir. Kripto paraların fiziki bir karşılığı bulunmamaktadır, bir tür yazılım mahiyetindedirler. Sonuç olarak kripto paralar merkezi ödeme araçlarından farklı olarak maddesel bir varlığı olmayan değişim araçlarıdır.
Kripto Para, Para Birimleri Arasında Nerede Konumlanmıştır?
Mal ve hizmet piyasalarında para gibi bir işlev görmesine rağmen kripto paraların bir para niteliğini haiz olmadığı noktasında görüşler bulunmaktadır.[21] Aynı zamanda kripto paralar, merkezi bir otorite bulunmadığından elektronik para olarak da kabul edilmezler. Bununla birlikte belki de altın gibi maddi varlığı bulunan değerlere yaklaştırılması düşünülse de tamamen dijital olduğundan ve maddi varlığı bulunmadığından bu özelliği ile de farklı bir konumda bulunmaktadır. Kripto paralar yatırım aracı olarak kullanılabildiklerinden menkul kıymetlere benzeseler de belirli bir meblağı temsil etmezler; aksine kripto para borsasındaki hareketlere göre değerleri değişmektedir.[22]
Bir para olduğu görüşü ele alınacak olursa; bir değişim aracı olarak kullanıldığından kripto paraların birer para olarak görülmesi düşünülebilir. Kripto paraların çok değişken değerlere sahip olması nedeniyle para olarak kabul edilemeyeceği yönünde görüşler bulunmaktadır.[23] İstisnaen birkaç devletin Bitcoin’i resmi para birimi olarak kabul etmesinden ötürü belli hallerde kripto paraları yabancı para birimi olarak konumlandırmak mümkün olabilecektir. Buna karşın genel olarak yaygın bir şekilde devletler arasında otoriteye bağlı olmadığından ve resmi para birimi olarak kabul edilmediğinden bunun mümkünatı sorgulanmaktadır. Fakat yine de yasal düzenlemelerimiz kripto paraların doğrudan ödemelerde kullanılamayacağını belirtmeye devam ettiği müddetçe kripto paralar ülkemizde ödeme aracı olarak kullanılamayacaktır. Diğer yandan kripto paralar bir otorite tarafından onaylanmadığından elektronik para olarak da anılamazlar. Doktrinde kripto paraların birer sanal para olduğu görüşü hakimdir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun 2013/32 sayılı basın açıklaması dikkate alındığında kripto paraları şimdilik birer sanal para saymak mümkündür.[24]
16 Nisan 2021 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (“TCMB”) tarafından hazırlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmasına Dair Yönetmelik kripto parayı konu edinen ilk mevzuat düzenlemesi olduğundan kripto paraların hukuki mahiyetini tespitte önem arz etmektedir. Yönetmeliğin 3.maddesinin ilk fıkrasında;
“Bu Yönetmeliğin uygulanmasında kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder.”
TCMB’nin yetki alanındaki ödemelere ilişkin hallerde baz alınacak kripto varlığın bir tanımını yapmıştır. Yönetmelikteki tanım ile hukuki bir niteleme yapılacak olursa; kripto paralar öncelikle birer itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilemez.[25] Para aynı zamanda bir değişim aracı olsa da yeknesaklığı sağlamak amacıyla paranın değerinin hemen her ülkede uluslararası olarak ifade edilebilir bir durumda olması gerekir. Buna karşın kripto paraların değerinin değişkenliği aşikardır. Bu yüzden kripto paraların bir tür para olarak ele alınması güçtür. Kripto paraların bir devlet otoritesinin resmi para birimi olarak kullanılmaması, toplumda genel olarak değişim aracı olarak kabul görmemesi, cismani varlığının olmaması sebepleri bir arada değerlendirilirse kripto paralar para niteliğine sahip olmayacaktır. Fakat kripto paraların bir devlet otoritesi nezdinde resmi para birimi olarak kullanılması bu durumu değiştirebilecektir.
Yabancı Para Nedir?
Hukukumuzda yabancı para tanımına yönelik yasal bir düzenleme olmadığından öğretide farklı tanımlar yapılmıştır. Yabancı para; Nomer ve Ayan’ın görüşleri doğrultusunda borcun ifa edileceği yer devletinin yasal para birimi dışındaki para birimleri olarak tanımlanmaktadır.[26] Nitekim yabancı para borcu da borcun konusu olan para biriminin, ifa yerindeki resmi para birimi olmadığı para borçları olarak tanımlanmıştır.[27] Türk Dil Kurumu’na göre döviz de yabancı ülkelerin parası anlamına gelmektedir.[28] Bu noktada Türk Lirası veya kuruş dışında ülkemizde başka bir devlet otoritesi tarafından ihraç edilmiş ve resmi olarak o devletçe kabul edilmiş para birimleri yabancı para sayılacaktır.
Kripto Paralar Yabancı Para Olabilir Mi?
İlk bakışta kripto paralar bir devlet otoritesince ihraç edilmeyen, merkezi bir otoriteye bağlı olmayan ve fiziki mahiyette olmayan resmilik özelliği taşımayan bir parayı ihtiva ettiklerinden yabancı para olamayacağı yönünde bir algı oluşmaktadır. Kısmen de bu görüş doğrudur. Buna karşın belli hallerde kripto paraların yabancı para olarak kabul edilmesi mümkün olabilecektir. Zira her ne kadar piyasadaki dalgalanmalar, merkeziyetsizlik ve kayıt dışılık sebebiyle devletler kripto paralara temkinli yaklaşıyor olsalar da bir devletin Bitcoin gibi bir kripto para birimini resmi bir para birimi olarak kabul etmesi mümkündür. Nitekim Bitcoin’i yasal para birimi yapan ilk ülke El Salvador olmuş ve Haziran 2021’de El Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele öncülüğüde Bitcoin’in yasal bir para birimi olarak tanınmasına ilişkin yasa teklifi kongreden geçmiş, Eylül 2021’de de yürürlüğe girmiştir. Diğer yandan 27 Nisan 2022’de Orta Afrika Cumhuriyeti’nde Bitcoin resmi para birimi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Tam da bu noktada kripto para birimlerinden birinin bir ülkenin resmi para birimi olarak kabul edildiği olasılıkta; sadece o kripto para biriminin yabancı para olarak kabul edilmesinin mümkün olabileceği zikredildiğinden[29] El Salvador ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nin taraf olduğu uyuşmazlıklarda Bitcoin’in yabancı para olarak işlem görmesi mümkün olabilecektir. Fakat Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmasına Dair Yönetmelik’in m.3/2 hükmüne göre kripto paralar ödemelerde doğrudan kullanılamayacaktır. Bu durumda, kripto paranın yabancı para olarak değerlendirilebileceği kabul edilebilir olsa da ülkemizdeki düzenlemeler nezdinde bu kripto para birimi (Bitcoin), ödemelerde doğrudan kullanılamayacaktır.
Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) m.99/2’ye göre, “Ülke parası dışında başka bir para birimiyle ödeme yapılması kararlaştırılmışsa sözleşmede aynen ödeme veya bu anlama gelen bir ifade bulunmadıkça borç ödeme günündeki rayiç üzerinde Ülke parasıyla da ödenebilir.” Bu noktada kripto paranın yabancı para sayıldığı durumda borcun ifa edilebilmesi için sözleşmede aynen ödeme anlamına gelen bir ifade bulunmalıdır. Böyle bir ifade yer almadıkça borçlu ancak ödeme günündeki rayiç üzerinden Ülke parası ile ödemede bulunursa borcunu ifa etmiş olur. Aynı şekilde TBK m.99/3’e göre borcun ödeme gününde ödenmemesi durumunda alacaklı bu alacağının aynen veya vade ya da fiili ödeme günündeki rayiç üzerinden Ülke parası ile ödenmesini isteyebilir. Fakat ülkemizde başkaca bir düzenleme yapılmadığı takdirde, Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmasına Dair Yönetmelik’in m.3/2 hükmü uyarınca, yabancı para olarak kabul edilse bile kripto para, sözleşmede aynen ödeme anlamına gelen bir ifade bulunsa da ödeme yapmada kullanılamayacaktır.[30] Bununla birlikte doktrinde kripto paraların mahiyeti gereği bir ülkenin resmi para birimi olarak kabul edildikleri olasılıkta bile yabancı para olarak nitelendirilmemesi gerektiğine ilişkin görüşler[31] bulunmaktadır.[32] Bu noktada kripto paraların merkezi olmama ve yaygın bir şekilde devletler nezdinde resmî para olarak kabul edilmeme sebepleri ile yabancı para olamayacağının kabulü ileri sürülmektedir.
Kripto paraların merkezi bir otoriteye bağlı olmaması, yaygın bir şekilde kullanılmaması ve sabit bit değer ihtiva etmemesi sebebiyle yabancı para/bir resmi para birimi olarak sayılması güç gözükse de kullanımın yaygınlaşması ve dijitalleşen dünyanın gereklilikleri nezdinde yapılacak yeni düzenlemeler ile resmi para birimi olarak kripto paraları kabul eden ülkelerin taraf olduğu durumlarda yabancı para olacağı düşünülebilir. En azından şimdilik kripto paraların merkezi olmadıklarından, geliştiricileri tarafından kontrol edildiklerinden ve fiziki karşılıkları olmadıklarından bahisle sanal para olduklarının kabulü doğru gözükmektedir. Nitekim Arnavutluk hükümeti kripto paraların El Salvador’da resmi para birimi olarak kabul edilmesinin ardından yayınladığı duyuru metninde kripto paraların yabancı para vergi düzenlemeleri dışında kalacağını belirtmiştir.[33] Fakat ilerleyen dönemlerde kripto paraların kullanım alanının bölgesel olarak genişlemesi ve kullanımlarının yaygınlaşması ile yeni düzenlemelere gidilmesi ve sistemin daha merkeziyetsiz bir hal alması kaçınılmazdır. Kanaatimizce kripto paraların ülkelerce kullanımının yaygınlaşması ve resmi para birimi olarak arzın benimsenmesi ile yabancı para olarak kabulü mümkün hale gelebilecektir. Ancak şu anda dünyada sadece iki örneğin bulunması ve mahiyetinin tam anlamıyla bir konuma oturtulamaması hasebiyle sanal para rejimine tabi tutulması güvenli bir yaklaşım sunmaktadır.
Yine de Orta Afrika Cumhuriyeti ve El Salvador nezdinde kripto paraların diğer devletler için birer yabancı para sayılması mümkün olmalıdır. Orta Afrika Cumhuriyeti ve El Salvador’dan birey veya şirketlerin taraf olduğu kripto varlık konulu uyuşmazlıklarda yabancı para rejimini öngören yenilikçi yaklaşımların geliştirilmesi insanlar gibi evrilen, gelişen ve değişikliklere adapte olan canlı bir varlık mahiyetindeki hukuka belirli düzenlemeler ve uygulamalar nezdinde yansıyacaktır.
Sonuç
Paranın tarih sahnesinde devinimi düşünüldüğünde onu değerli yapanın doğrudan insanların genel kabulü olduğu görülecektir. Ticaret ve ekonomi her geçen gün değişmekte ve yenilikleri dinamik bir şekilde uygulamaktadır. Bu yüzden kripto paraların durumu bu dinamik zeminde düşünülmelidir. Şimdilik bir sanal para olarak konumlandırılan kripto paraların ilerleyen dönemlerde statüsünün değişmesi ve hatta resmi bir ödeme aracı haline gelmesi dahi mümkün olabilecektir. Hukuk, toplumun ihtiyaçlarına ve değişime cevap veren esnek bir olgunun yansımasıdır. Bu yüzden devletlerin kripto para kullanım biçimleri ve resmi para olarak kabulleri kripto paraların hukuken konumlanacağı yeri de değiştirecektir. Hatta regülasyonlardan ziyade içtihatların baz alındığı ülkelerde yabancı para statüsüne ilişkin yeni içtihatların oluşturulması bile akla gelebilir. Sonuçta değişim insanlığın bir parçasıdır, hukuk da bundan doğal olarak nasibini alacaktır.
Nihayet, ilgili çalışma kapsamında genel anlamda kripto paranın ve yabancı paranın mahiyeti irdelenmiş, kripto paranın yabancı para olup olmayacağı tartışılmıştır. Dünyada Bitcoin’i resmi para birimi olarak kabul etmiş iki ülke nezdinde yabancı para sayılabileceği düşünülmekte ve fakat genel bir kullanımı olmadığı ve merkezi bir otoriteye bağlı olmaması sebebiyle sanal para olarak kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Yeni uygulamalar ve düzenlemeler nezdinde kripto paraların konumunun daha berrak bir hal alacağı şüphesizdir.
Yazar Ömer Batuhan UÇMAK’ın tüm yazılarını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Av. Davut GÜRSES vd.’ın Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcı MASAK Yükümlülükleri isimli yazısını okumak için bağlantıya tıklayınız.
Kaynakça
AYAN Serkan, “Yabancı Para Borçlarının İfası”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, Cilt:8, Sayı Özel, 2013
BALIKÇI Eylül, “Dava ve Takip Konusu Olabilmesi Bakımından Kripto Paralar”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:16 Sayı:2, 2021
DOĞANCI Doğa Ekrem, Blokzincirine Dayalı Akıllı Sözleşmelerin Hukuki Nitelikleri, Kuruluşu, Yorumu, İfası ve Bazı Örnek Hukuki Uygulamalar, On İki Levha Yayıncılık, 1.Baskı, Ağustos 2021
FARAZ Tabish, Experts on 10th Anniversary of First Bitcoin Transaction, 21.06.2019, https://coinreport.net/experts-10th-anniversary-first-bitcoin-transaction/
GÜÇLÜTÜRK Osman Gazi, “Türk Hukukunda Kripto Varlıkların Para ve Elektronik Para Niteliğinin İncelenmesi”, REGESTA, Cilt: 4, Sayı: 3, 2019, ss. 383-408, [ÖZDEMİR Gençer, s.292]
Internet: Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=10.1.1.221.9986
LEE KUO CHUEN, David, Handbook of Digital Currency: Bitcoin, Innovation, Financial Instruments, and Big Data, ISBN: 9780128021170, https://tr.wikipedia.org/wiki/Kripto_para#cite_note-9
ÖZBAŞ Mert Yılmaz, “Elektronik Para ve Sanal Para: Bitcoin Geleceğin Para Birimi Olabilir mi?”, İşletme Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, Sayı:1, 2019
ÖZDEMİR Gençer, “Kripto Paraların Eşya Niteliği”, Süleyman Demirel Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, 2021
TANRIVERDİ Mustafa, UYSAL Mevlüt, ÜSTÜNDAĞ Mutlu Tahsin, “Blokzinciri Teknolojisi Nedir? Ne Değildir?: Alanyazın İncelemesi”, Bilişim Teknolojileri Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 3, Temmuz 2019
TURANBOY Asuman, “Kripto Paraların Ortaya Çıkmaları ve Hukuki Nitelikleri”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt: 35, Sayı: 3, 2019
UÇMAK Ömer Batuhan, YALGIN Muhammet Furkan, “Dünyada ve Türkiye’de Kripto Paraların Hukuki Niteliği Ve Cebri İcra Prosedürüne Konu Edilmesi”, Lex Ferenda Hukuk Dergisi, Sayı:2, Temmuz 2022, s.104, https://www.mefilsadergi.com/2-sayı
YURTÇİÇEK Mehmet Sıddık, Hukuki Açıdan Elektronik Para, Seçkin Hukuk, Mayıs 2015
ZILE K., STRAZDINA R., “Blockchain Use Cases and Their Feasibility”, Applied Computer System, 23(1), 12–20, 2018
https://www.uption.com.tr/blog/elektronik-para-nedir-2
https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf
https://coinmarketcap.com/?page=100
https://cbddo.gov.tr/sss/blokzincir-sozlugu/
İcra ve İflas Hukukunda Yabancı Para Alacaklarında Yaşanan Sorunlar
https://sozluk.gov.tr
https://ministers.treasury.gov.au/ministers/stephen-jones-2022/media-releases/crypto-not-taxed-foreign-currency
[1] BALIKÇI Eylül, “Dava ve Takip Konusu Olabilmesi Bakımından Kripto Paralar”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:16 Sayı:2, 2021, s.275
[2] BALIKÇI Eylül, s.278
[3] https://www.uption.com.tr/blog/elektronik-para-nedir-2
[4] ÖZBAŞ Mert Yılmaz, “Elektronik Para ve Sanal Para: Bitcoin Geleceğin Para Birimi Olabilir mi?”, İşletme Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, Sayı:1, 2019, s.91
[5] YURTÇİÇEK Mehmet Sıddık, Hukuki Açıdan Elektronik Para, Seçkin Hukuk, Mayıs 2015
[6] https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf
[7] UÇMAK Ömer Batuhan, YALGIN Muhammet Furkan, “Dünyada ve Türkiye’de Kripto Paraların Hukuki Niteliği Ve Cebri İcra Prosedürüne Konu Edilmesi”, Lex Ferenda Hukuk Dergisi, Sayı:2, Temmuz 2022, s.104, https://www.mefilsadergi.com/2-sayı
[8] Internet: Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=10.1.1.221.9986
[9] TANRIVERDİ Mustafa, UYSAL Mevlüt, ÜSTÜNDAĞ Mutlu Tahsin, “Blokzinciri Teknolojisi Nedir? Ne Değildir?: Alanyazın İncelemesi”, Bilişim Teknolojileri Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 3, Temmuz 2019, s.204
[10] ZILE K., STRAZDINA R., “Blockchain Use Cases and Their Feasibility”, Applied Computer System, 23(1), 12–20, 2018
[11] TANRIVERDİ Mustafa, UYSAL Mevlüt, ÜSTÜNDAĞ Mutlu Tahsin, s.204
[12] https://cbddo.gov.tr/sss/blokzincir-sozlugu/
[13] DOĞANCI, Doğa Ekrem, Blokzincirine Dayalı Akıllı Sözleşmelerin Hukuki Nitelikleri, Kuruluşu, Yorumu, İfası ve Bazı Örnek Hukuki Uygulamalar, On İki Levha Yayıncılık, 1.Baskı, Ağustos 2021, s.31
[14] https://coinmarketcap.com/?page=100, 22.10.2022
[15] Kısaca madencilik kripto paranın üretilmesidir. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi’nin Blokzinciri Sözlüğü’ne göre Kripto Madencilik; “Uzlaşma mekanizmalarında katılımcılar tarafından kriptografik matematik problemlerinin çözümü yapılan blokzincirlerdeki doğrulama işlemlerinin tamamıdır. Matematiksel problemlerin çözümü zor olduğundan ve zaman aldığından bu işlemler madencilik ile özdeşleştirilmiştir.”
[16] ÖZDEMİR Gençer, “Kripto Paraların Eşya Niteliği”, Süleyman Demirel Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, 2021, s.291
[17] GÜÇLÜTÜRK, Osman Gazi, “Türk Hukukunda Kripto Varlıkların Para ve Elektronik Para Niteliğinin İncelenmesi”, REGESTA, Cilt: 4, Sayı: 3, 2019, ss. 383-408, [ÖZDEMİR Gençer, s.292]
[18] FARAZ Tabish, Experts on 10th Anniversary of First Bitcoin Transaction, 21.06.2019, https://coinreport.net/experts-10th-anniversary-first-bitcoin-transaction/
[19] LEE KUO CHUEN, David, Handbook of Digital Currency: Bitcoin, Innovation, Financial Instruments, and Big Data, ISBN: 9780128021170, https://tr.wikipedia.org/wiki/Kripto_para#cite_note-9
[20] https://cbddo.gov.tr/sss/blokzincir-sozlugu/
[21] YARDIMCI Taner Emre, “İcra Takibi Yoluyla Bitcoin Alacağının İleri Sürülmesi ve Borçlunun Bitcoininin Haczedilmesi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 3, 2019, s.102
[22] BALIKÇI Eylül, s.285
[23] TURANBOY Asuman, “Kripto Paraların Ortaya Çıkmaları ve Hukuki Nitelikleri”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt: 35, Sayı: 3, 2019, s.57
[24] BALIKÇI Eylül, s.288
[25] ÖZDEMİR Gençer, s.296
[26] https://www.mgc.com.tr/icra-ve-iflas-hukukunda-yabanci-para-alacaklarinda-yasanan-sorunlar/#_ftn2
[27] AYAN Serkan, “Yabancı Para Borçlarının İfası”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, Cilt:8, Sayı Özel, 2013, s.511
[28] https://sozluk.gov.tr
[29] BALIKÇI Eylül, s.287
[30] A.g.e.
[31] YARDIMCI Taner Emre, s.102
[32] BALIKÇI Eylül, s.299
[33] https://ministers.treasury.gov.au/ministers/stephen-jones-2022/media-releases/crypto-not-taxed-foreign-currency
Hukuk ve dijital gelişimin kesiştiği noktaları inceleyip bunlar hakkında bulgularını paylaşmaktan keyif alan bir yazar, avukatım.