Kripto Paraların Haczi
1- Haciz
Haciz, borçlu tarafın borcunu ifa etmemesi üzerine alacaklının haciz talebiyle üzerinde haciz işlemi yapılabilecek mallarının üzerinde icra memurunun yapacağı işleme denir. İcra müdürünün aldığı haciz talebini, borçluya ibraz etmesi haciz işlemi için yeterli olup fiili muhafaza edilmesine gerek yoktur. (kripto paraların haczi)
Ancak bu kural para, gümüş, altın, senet gibi değerlerde geçerli değildir. İcra İflas Kanun’u madde 88 gereği ‘’Haczolunan paraları, banknotları, hamiline ait senetleri, poliçeler, ve sair cirosu kabil senetler ile altın, gümüş ve diğer kıymetli şeyleri icra dairesi muhafaza eder.’’ Bu kanun maddesinin dışında kalan değerler için fiili muhafaza gerekli olmayıp borçlu tarafa tebligatın yapılmış olması yeterlidir. Bu konuda önem doğuran kısım para, altın gibi değerler ile kanun maddesinde sayılmayan değerlerinin haciz işlemlerinin farklı olmasıdır. İİK 88/1 dışında kalan değerler icra memuru tarafından paraya çevrilir. Alacaklı ifa edilmemiş borcu malın paraya çevrilmesiyle elde etmiş olur. İİK 88/1’de sayılan değerler zaten para olduğundan bunların paraya dönüştürülmesine gerek yoktur. Alacaklıya haczedilmiş paranın ödenmesiyle borç ifa edilmiş olur.
2- Kripto Paraların Türk Hukuk’una Göre Niteliği
Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmasına Dair Yönetmelik, Merkez Bankası tarafından 16 Nisan 2021 tarihinde yayınlanmıştır. Yönetmelik m.3/1’de “Bu Yönetmeliğin uygulanmasında kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder.” Şeklinde belirtilmiştir.
Parayı diğer değerlerden ayıran husus tedavülden kalkması, basılması gibi özelliklerinin olmasıdır. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın yayınladığı yönetmelikte kripto varlıkları tartışmaya yer vermeyecek şekilde para olarak nitelendirilemeyeceği yazdığından kripto varlıklar para olarak nitelendirilemez.
3- Elektronik Para
Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri Ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da elektronik paralar açıklanmıştır. Kanunun madde 3/1(ç)’de Elektronik Para ‘’: Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen,elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri’’ olarak açıklanmıştır. İlgili kanunun madde devamında tüzel kişilerin elektronik para üretebilmesi bankadan izin alınmasına tabi tutulmuştur.
Kripto paralarsa bu kanuna zıt bir görünüm sergiler. Kripto paralar merkeziyetsizdir ve denetlenmesi şu anlık mümkün gözükmemektedir. Kripto paraların merkeziyetsiz olması güvenilirliğini azaltıyor gibi gözükse de borsaların kullandığı blockchain teknolojisi ile karmaşık, çözülemeyecek şifreler oluşturarak bu güvenlik zaafiyetini giderir. Bu bilgiler ışığında kripto varlıklar elektronik para değildir.
4- Kripto Paraların Eşya Hukukuna Göre Niteliği
Eşya hukukuna göre eşya olmanın unsurları ‘’maddi varlığa sahip olma, sınırlanabilirlik, hukuki ve fiili hakimiyete elverişlilik’’ olarak sayılır. TMK m.762 ‘’Taşınır mülkiyetinin konusu, nitelikleri itibarıyla taşınabilen maddî şeyler ile edinmeye elverişli olan ve taşınmaz mülkiyetinin kapsamına girmeyen doğal güçlerdir’’
Kripto paralar, sınırları belli ve hakimiyete elverişlilik unsurlarını karşıladığı açıktır ancak eşya olarak sayılabilmek için en önemli unsur olan maddi varlığa sahip olma unsurunu karşılamamaktadır. Doğal güçlerin ihtilaflı durumlarda taşınır eşya olarak sayılabilmesi ilerleyen zamanlarda kripto varlıklarında eşya kavramının genişletilerek içine alınmasını sağlayabilir. Mevcut yasamızda bunun hakkında herhangi bir düzenleme yoktur. Kripto varlıkların eşya unsurlarını tamamlayamaması sebebiyle de eşya olarak nitelendirmek mümkün değildir.
5- Kripto Paraların İcrası
Kripto paralar her ne kadar paralar gibi değişim aracı olsada, bankalar tarafından kabul görmediğinden itibari para değildir. Kripto paralar maddi varlığa sahip olmadığı için eşya olarakta nitelendirilemez.
Kripto paraların haczedilebilmesi için borçluya ait olmasının belirlenebilir olması gerekir. Kripto paralar, maddi değeri olan varlıklardır bu sebepten İİK’ya göre haczedilebilir durumdadır. Her ne kadar haczi mümkün olsa da kripto paraların borçluya ait oluşunu belirlemek zordur.
Kripto paralar; soğuk cüzdanlarda, e-cüzdanda, kripto borsalarında saklanabilir. Kripto paraya ulaşım, sahibine ait şifreyle oluşur. Borçlu İİK’ya göre haciz işlemlerinin yapılabilmesi için m.74 gereği mal beyanında bulunmak zorundadır. Borçlu kripto parasının varlığını mal beyanıyla bildirebilir, bildirmediği surette de kripto varlığının olduğunu tespit etmek zordur. Tespit edilebilmesi için tek yöntem borçlunun kripto parayı Türk borsalarında saklamış olmasıdır. Türk borsalarına kayıtta zaten kimlik, adres gibi bilgileri verdiği için sahip olduğu kripto parayı tespit etmekte herhangi bir zorluk yoktur. Borçlunun kripto parayı yabancı borsada, soğuk cüzdanında yahut e-cüzdanda saklaması halinde kripto varlığa sahip olduğunun tespiti mümkün değildir. Kripto varlığının olduğunu borçlu mal beyanında belirtmek zorundadır. Mal beyanında borcunu karşılayacak kadar beyanda bulunması yeterlidir. Ancak borcunun tamamını karşılamayan beyanda bulunursa, kripto paranın varlığı da tespit edilirse borçlu hapisle tazyik edilebilir.
Kripto paranın haczi halinde, eşya niteliğinde değerlendiremediğimizden, kripto paranın icra dairesi tarafından muhafazası gerekir. Muhafaza işlemi yediemin, hesap blokesi şeklinde de yapılabilir. İİK gereği alacaklı haczedilen malı kendiliğinden teslim alamaz, bu surette kripto paranın icra dairesi tarafından Türk Lirasına çevrilerek alacak ödenir. Kripto paraların icra dairesi tarafından çevirme işlemi platformlar üzerinden yapılabilir.
Blockchain ve Kripto Paralar hakkındaki tüm yazılarımızı bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin Yeni Sayı’sını okumak için bağlantıya tıklayınız.
KAYNAKÇA
Oğuzman, M. K., Seliçi, Ö., & Oktay-Özdemir, S. (2012). Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Yayınevi.
Bilgili, F., & Cengil, F. (2019). Blockchain ve Kripto Para Hukuku. Bursa: Dora Yayınevi.
2004 Sayılı Kanun
6493 Sayılı Kanun
Dr. Öğretim Üyesi Gençer Özdemir, Kripto Paraların Eşya Niteliği
Bilgili, Fatih – Cengil, M.Fatih, İcra ve İflas Hukuku Yönüyle Kripto Paralara İlişkin Bazı Meseleler, KHASHFD, Yıl:2019, Cilt 7, Sayı 1, ss. 99-109. (İcra)
Çetinkaya, Şahin, Kripto Paraların Gelişimi ve Para Piyasalarındaki Yerinin Swot Analizi İle İncelenmesi, Uluslararası Ekonomi ve Siyaset Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl:2018, Cilt:2, Sayı:5, ss.11-21.