Mali İstihbarat Birimleri Modelleri: Karşılaştirmalı Bir Akademik İnceleme
Yazar: Suna Simge Korkmaz
Özet
Mali istihbarat birimleri, suç gelirlerinin aklanması ve terörizmin finansmanı ile mücadelede ulusal ve uluslararası güvenlik mimarisinin en kritik bileşenlerinden biridir. Ülkelerin kurumsal kapasiteleri, hukuki gelenekleri ve anayasal yapıları doğrultusunda farklı mali istihbarat birimi modelleri geliştirilmiştir. Bu çalışma, dört temel model olan idari, kolluk tipi, adli/yargısal ve karma modelleri temel alarak bu mali istihbarat birimleri tiplerini kapsamlı biçimde açıklamakta ve aralarındaki yapısal farkları değerlendirmektedir. Çalışmada ayrıca mali istihbarat birimleri etkinliğini belirleyen unsurlar; bilgiye erişim kabiliyeti, kurumsal bağımsızlık, teknik analiz kapasitesi, uluslararası iş birliği yetkinliği ve hukuki yetki düzeyi bağlamında ele alınmaktadır.
Anahtar Kelimeler: : Suç Gelirlerinin Aklanması, Terörizmin Finansmanı, FATF, Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesi, Suç.
JEL Sınıflandırması: H83,G20,G29.
Abstract
Financial intelligence units are one of the most critical components of national and international security architectures in combating money laundering and the financing of terrorism. Different financial intelligence unit models have been developed in line with the institutional capacities, legal traditions, and constitutional structures of countries. This study comprehensively describes these types of financial intelligence units based on four basic models: administrative, law enforcement, judicial/judicial, and hybrid, and evaluates the structural differences between them. The study also examines the factors that determine the effectiveness of financial intelligence units in terms of their ability to access information, institutional independence, technical analysis capacity, international cooperation competence, and legal authority level.
Keywords: Laundering Proceeds Of Crime, Financing Of Terrorism, Financial Action Task Force, Preventing The Financing Of The Proliferation Of Weapons Of Mass Destruction, Crime.
JEL Classification:H83,G20,G29.
Giriş
Küresel finans piyasalarının dijitalleşmesi, fon hareketlerinin hızlanması ve suç örgütlerinin giderek karmaşıklaşması, ülkelerin mali suçlarla mücadelede daha güçlü analitik yapılara ihtiyaç duymasına neden olmuştur. Bu ihtiyaç doğrultusunda mali istihbarat birimleri ulusal sistemlerde merkezî bir aktör olarak yer almaktadır. Mali istihbarat birimlerinin varlık nedeni suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanı ile mücadelenin temeli, şüpheli işlemlerin toplanması, analiz edilmesi ve bu analiz sonucunda ortaya çıkan istihbaratın yayılmasıdır. Mali istihbarat birimi modelleri ülkelerin anayasal yapısı, bankacılık sistemi, siyasi kültür ve kolluk kapasitesine göre şekillenmektedir.
1.Mali Istihbarat Birimi Modeller
1.1.Idari Model
Dünya genelinde en yaygın kullanılan FIU modelidir. 162 ülkenin 117’sinde idari modelin uygulandığını belirtmektedir. İdari modelde FIU, Maliye Bakanlığı, Merkez Bankası veya bağımsız bir otorite altında faaliyet gösterir.
Avantajları:
– Analitik kapasite yüksektir.
– Uluslararası uyum kolaydır.
– Bildirim yapan sektör için güvenlidir.
Dezavantajları:
– Hızlı kolluk müdahalesi gerektiren durumlarda yavaş kalabilir.
1.2 Kolluk (Polis) Modeli
FIU’nun polis teşkilatı altında faaliyet gösterdiği model olup mali suç birimleriyle tam entegredir.
Avantajları:
– Hızlı operasyonel tepki.
– Kriminal veri tabanlarına anlık erişim.
Dezavantajları:
– Raporlayan sektörün çekingen davranmasına yol açabilir.
1.3 Adli/Yargisal Model
Bu modelde FIU savcılık makamına bağlıdır vegüçlü yargısal tedbirler hızlıca uygulanabilmektedir.
Avantajları:
– El koyma ve dondurma tedbirlerinin hızlı uygulanması.
– Güçlü adli denetim.
Dezavantajları:
– Bildirim davranışını olumsuz etkileyebilir.
1.4 Karma (Hybrid) Model
Karma model, diğer üç modelin avantajlarını birleştirir. Hem idari hem kolluk hem de adli kapasite barındırır.
Avantajları:
– Çok boyutlu güç.
– Yüksek esneklik.
Dezavantajları:
– Bürokratik karmaşıklık.
2.Fiu Modellerinin Karşilaştirilmasi
FIU modelleri temel olarak şu boyutlarda ayrışmaktadır:
1. Yetki ve İşlev Dağılımı
- Bilgiye Erişim Hızı
- Raporlama Davranışı
- Uluslararası İş Birliği
- Operasyonel Esneklik
İdari model raporlama isteğini en fazla artıran modeldir; kolluk ve adli modeller ise operasyon gücü bakımından üstündür. Karma model her iki gücü bir araya getirse de yönetimsel açıdan en karmaşık modeldir. Bu farkları ülkelerin risk profilleri, ekonomik kapasiteleri ve yasal sistemleriyle ilişkilendirir.
3.Sonuç
Bu çalışma, Mali İstihbarat Birimlerinin idari, kolluk, adli ve karma modellerinin yapısal özelliklerini karşılaştırmalı biçimde incelemiştir. Sonuç olarak:
– Tek bir ideal mali istihbarat birimi modeli yoktur.
– En yaygın model idari modeldir.
– Kolluk ve adli modeller hızlı müdahale avantajı sağlar.
– Karma model geniş kapasiteye sahip olsa da yönetimi zordur.
FIU etkinliği modelden çok; teknoloji kullanımı, uluslararası iş birliği düzeyi, personel uzmanlığı ve bağımsızlık ile belirlenmektedir.
Suna Simge KORKMAZ’ın “Giyilebilir Ödeme Cihazları ve Kara Para Aklama ile İlişkisi” isimli yazıyı bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin Son Sayı’sını okumak için tıklayınız.
Yazar: Suna Simge KORKMAZ
Kaynakça
Korkmaz, S. S., & Demirtaş, İ. (2023). Suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanı ile mücadelede mali istihbarat birimleri modellerinin tanımları ve karşılaştırılması. SOBAG, 1(1), 43–52.
Egmont Group. (2023). Financial Intelligence Units. https://egmontgroup.org/
FATF. (2020). Guidance on the Risk-Based Approach to AML/CFT.
Transparency International. (2019). Financial Intelligence Units: Design, Mandate and Powers.
IMF. (2021). Financial Integrity and Financial Stability Report.
UNODC. (2020). Anti-Money Laundering and Counter-Terrorist Financing Practices.
World Bank. (2018). Financial Intelligence Units and AML Systems.
