Online Seçim Mimarileri Hukuki Radara Girdi
Online Seçim Mimarileri Ne Anlama Gelmektedir?
İnternet sitelerinde tüketicilerin kararlarını ve davranışlarını şekillendirmek amacıyla bilginin sunulma yöntemi ve seçimlerin yapılandırılma şeklini belirleyen tasarımlar bütününe online seçim mimarileri adı verilmektedir.
Online Seçim Mimarilerinde Güncel Gelişmeler
Pazarlama faaliyetleri kapsamında tüketicilerin birtakım manipülasyonlara maruz kaldığı sık tartışılan konulardan biridir. Hatta nöropazarlama adı verilen pazarlama tekniği ile beynin çalışma prensipleri çerçevesinde bireylerin satın alma algısı üzerinde birtakım etkiler oluşturarak en uygun satın alma koşullarının belirlendiği bilinen bir gerçektir.
Konunun daha az aydınlanmış tarafı ise internet sitesi tasarımlarının da benzer etkilere sebep olarak kullanıcıları daha çok veri paylaşımına teşvik etmesi. Birleşik Krallık Veri Koruma Otoritesi (ICO) ve Rekabet Otoritesi (CMA)’nin hazırladığı “Dijital pazarlarda zararlı tasarım:
Çevrimiçi Seçim Mimarisi uygulamaları tüketici seçimi ve kişisel bilgiler üzerindeki kontrolü nasıl zayıflatabilir?” başlıklı çalışma başta web tasarımcıları ve kullanıcı deneyimi tasarımcıları olmak üzere internet sitesi üzerinden veri işleyen tüm kuruluşlara bir uyarı niteliğinde. Bu çalışma, internet sitelerinde kullanılan seçim mimarilerinin gerek kişisel verilerin korunması gerek rekabet hukuku alanında ciddi zararlara yol açabileceğini gözler önüne sermektedir.
“Dijital Pazarlarda Zararlı Tasarım” Çalışmasında Dikkat Çekici Başlıklar
- İnternet Sitelerinde Kullanılan Dilin Seçimi
Çalışmada; gizlilik politikalarında ilgili seçimin doğru ya da yanlış bir seçim olduğunu belirten peşin hükümlü bir dilin kullanımı, bazı seçeneklerin işaretlenmesinin kullanıcıyı yönlendirecek düzeyde kolaylaştırılması ve böylece kullanıcıların belirli bir seçeneğe yönelmesinin sağlanması endişe yaratan konular olarak sıralanmaktadır.
- Kullanıcı Seçenekleri Arasında Belirgin Farklılıklar
Uygulamada en sık karşılaşılan örneklerden biri internet sitelerinin çerez ayarları bölümlerinde gerçekleşmektedir. Kullanıcının çerezleri kabul etmeyi tercih etmesinin reddetmeyi tercih etmesinden çok daha erişilebilir ve kolay olması tüketicinin seçimlerine etki etmektedir. Kabul etme seçeneğinin daha dikkat çekici bir renkte olması dahi tüketici üzerinde yaptığı etki ile tüketicinin yaptığı seçimin esasında bilinçli bir seçim olmaktan çıkarmaktadır. Ülkemizde de paralel şekilde Kişisel Verilerin Korunması Kurumu tarafından yayımlanan rehberde çerezler kapsamında iyi ve kötü uygulama örneklerine yer verilerek somut tasarımlarla hukuka uygun aydınlatmanın nasıl yapılacağı ve tasarımlarla buna nasıl yardımcı olunabileceği açıklanmıştır.
- Uygulanabilecek Hukuki Yaptırımlar
Kişisel verilerin korunması hukuku bakımından yaptırıma sebep olabilecek hususlar; açıklık ve şeffaflık gibi temel ilkelere aykırı bir kurgu, aydınlatmanın hukuka uygun bir şekilde yapılmaması, alınan açık rızanın gerekli şartları taşımaması vb. olarak sıralanmaktadır. Rekabet hukuku bakımından ise pazardaki konumlarını güçlendirmek ve etkin rekabet ortamına zarar vermek amacıyla yapılan tasarımların yaptırıma konu olabileceğine değinilmiştir. Ülkemizde de benzer şekilde Ticaret Bakanlığı tarafından yakın zamanda Reklam Kurulu’nca “karanlık ticari tasarımlar”ın incelemeye alındığına dair bir duyuru yayımlanmıştır. Tüketici seçimlerini etkileyen manipülatif ara yüz tasarımları, araç ve yöntemlerin kullanılmasının dürüstlük kuralına aykırı olduğu ifade edilerek bu uygulamaların haksız ticari uygulama olarak kabul edildiği belirtilmiştir.
- Online Seçim Mimarileri Kapsamında Öneriler
Bu kapsamda, internet sitesinde söz konusu tasarımlar oluşturulurken aşağıdaki prensipler çerçevesinde hareket edilmesi önerilmektedir:
- Tasarım tercihlerinin merkezine kullanıcı seçimlerinin konulması
- Kullanıcı seçimini ve kontrolünü güçlendiren tasarımlar oluşturulması
- Tasarım seçeneklerinin test edilmesi
- Kişisel verilerin korunması, rekabet hukuku ve tüketici hukukuna uyumlu hareket edilmesi
Multidisipliner Yaklaşım Gerekliliği
Online dünyada tasarım mimarilerinin hem kişisel verilerin korunması hem de rekabet hukuku yönünün varlığını fark etmek ve bu konuda etkili adımlar atmak büyük önem arz etmektedir. Kuruluşlar içerisinde hukukçu ve tasarımcıların ortak çalışmalar yapması ve bu sayede tasarım dünyasının hukuka uygun şekillenmesine katkı sağlanması kritiktir.
Yazar: Av. İrem MUTLU
