Reklam Kurulu Kararlarının İdari Denetimi
I. Giriş
Reklamların idari yönden denetimi hususunda tek bir kuruluşun varlığından söz etmek mümkün değildir. Reklam Kurulu, reklamların kamusal denetimini yapan örgütlerin başında gelmektedir. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun’nun (“Tüketici Kanunu”) 63. ve 84. maddeleri uyarınca kurulan Reklam Kurulu’nun tüketicinin haklarının korunması çerçevesinde ticari reklamlarda uyulması gereken ilkeleri belirleme ve haksız ticari uygulamalara karşı tüketiciyi korumaya yönelik düzenlemeler yapma, bu hususlar çerçevesinde inceleme ve gerektiğinde denetim yapma ve denetim sonucunda durdurma veya aynı yöntemle düzeltme veya idari para cezası veya gerekli görülen hallerde de üç aya kadar tedbiren durdurma cezası verme yetkileri bulunmaktadır.
Iı. Reklam kurulu kimlerden oluşur?
Reklam Kurulu 19 üyeden oluşmakta olup Ticaret Bakanlığının ilgili genel müdür yardımcıları arasından görevlendireceği bir üye, Adalet Bakanlığının, bu Bakanlıkta idari görevlerde çalışan hâkim veya savcılar arasından görevlendireceği bir üye, Tarım ve Orman Bakanlığının görevlendireceği bir üye, Sağlık Bakanlığının görevlendireceği bir üye, Kültür ve Turizm Bakanlığının görevlendireceği bir üye, Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun görevlendireceği bir üye, Türk Standartları Enstitüsünden bir üye, Ankara, İstanbul ve İzmir büyükşehir belediyelerinin kendi aralarından seçeceği bir üye, Yükseköğretim Kurulunun, reklamcılık, iletişim veya ticaret hukuku alanında uzman öğretim üyeleri arasından görevlendireceği bir üye, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin, Türkiye Medya ve İletişim Meclisi üyeleri arasından görevlendireceği bir üye, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonunun görevlendireceği bir üye, Tüketici Konseyinin Konseye katılan tüketici örgütü temsilcileri arasından seçeceği bir üye, Reklam verenler derneklerinin veya varsa üst kuruluşlarının seçeceği bir üye, Reklamcılar derneklerinin veya varsa üst kuruluşlarının seçeceği bir üye,Türk Eczacıları Birliğinin görevlendireceği eczacı bir üye,Türk Diş Hekimleri Birliğinin görevlendireceği diş hekimi bir üye, Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyinin görevlendireceği doktor bir üye, Türkiye Barolar Birliğinin görevlendireceği avukat bir üye olmak üzere başkan dâhil 19 (on dokuz) üyeden oluşur.
Kurul üyelerinin görev süresi üç yıldır. Süresi bitenler yeniden görevlendirilebilir veya seçilebilir.
Iıı. Reklam kurulu kararlarına karşı iptal davası açılması
Reklam Kurulu, ayda en az bir defa veya ihtiyaç duyulduğu her zaman Reklam Kurulu Başkanı’nın çağrısı üzerine, Başkan dahil en az on bir üyenin hazır bulunması ile toplanır. Kurul toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Oyların eşitliği halinde Başkanın oy kullandığı taraf çoğunluğu sağlar. Toplantıda alınan kararlar Ticaret Bakanlığı’nın web sitesi üzerinden Bülten halinde ilan edilir.
İlan edilen her bir karar, Ticaret Bakanlığı marifetince muhatabına ayrı ayrı tebliğ edilir. Ceza tebligatında yapılan reklamın aykırılık taşıdığı mevzuat hükümleri belirtilir. Aleyhinde idari para cezası tesis edilen kişi veyahut firma 30 gün içerisinde bulunduğu ildeki Defterdarlık Muhasebe Müdürlüğü’ne ödeme yapmakla mükelleftir.
Ceza tebligatının tebliğinden 30 gün içerisinde ilgili Reklam Kurulu kararının iptal edilmesi ve yürütmenin durdurulması için Ankara İdare Mahkemelerinde iptal davası açılmaktadır. Açılan iptal davasında, davalı İdare Ticaret Bakanlığı olup Reklam Kurulu’na ayrıca dava ikame edilmesi mümkün değildir.
Iv. Reklam kurulu kararlarının anayasa ve idare mevzuatı kapsamında hukuka uygunluğu
Reklam Kurulu’na başvurular yazılı olarak veya elektronik ortamda yapılır. Başvuru sahibi gerçek kişinin adı, soyadı ile T.C. kimlik numarası ve adresini, tüzel kişinin ise unvanı ve adresini içermeyen başvurular Kurulca değerlendirmeye alınmaz.
Reklam Kurulu’na yapılan başvurunun akabinde Kurul tarafından ilgili reklamlar denetlenir ve yukarıda da belirttiğimiz üzere gerektiğinde idari işlem tesis edilir. Tesis edilen idari işlemler Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un “Ceza Hükümleri” başlıklı 77. maddesi gereği reklamların yayınlandığı mecralar (İnternet, sosyal medya, bilbord, afiş, TV vb.) dikkate alınarak cezai işlem uygulanır. Reklam Kurulu, ilgili mevzuat hükümlerine aykırılık tespit ettiği takdirde “Durdurma, Düzeltme, Tedbiren 3 Aya Kadar Durdurma ve İdari Para Cezası” cezalarına ayrı ayrı veyahut birlikte hükmedebilmektedir.
Tüketici Kanunu’nun verdiği yetkiler çerçevesinde takdir hakkını kullanan Reklam Kurulu, her idari kuruluş gibi Anayasa md.2’de yer alan Hukuk Devleti ilkesine bağlı kalmakla mükelleftir. Son günlerde sosyal medya etkiliyicilerinin de katkısıyla Kurul kararları kamuoyunda konuşulmaya ve tartışılmaya başlanmıştır. 2024 yılı için tüketiciyi aldatıcı nitelikte ticari reklam yapmanın cezası 550.059,00-TL olarak belirlenmiş olup bahse konu idari para cezası regülatif olarak her sene “Yeniden Değerleme Oranı” dikkate alınarak düzenlenmektedir.
Sosyal medyanın gücünü her gün artırdığı şu günlerde takipçileri milyonlara varan sosyal medya etkilicileri ile sosyal medya etkileyici olup olmadığı tartışmalı olan kimselere aynı cezaların uygulanması idari işlemlerin ölçülülüğü noktasında tartışmalı hale gelmektedir. Nitekim ceza sürecinin başlangıcından ceza tebligatının tebliğine dek geçen süreçlerin şeffaflıktan uzak olması, her ne kadar karar bültenleri Bakanlık web sitesinden yayınlanmış olsa da verilen kararların gerekçesiz olması, Kurulca alınan kararların bazılarının oybirliği ile mi yoksa oyçokluğuyla mı alındığının belirsiz olması Anayasa md.2’de yer Hukuk Devleti ilkesine uygunluğu Kurul kararlarını tartışmalı hale getirmektedir.
V. Sonuç
Reklam Kurulu, Tüketici Kanunu ve ilgili mevzuatta kendisine tanınan yetkiler çerçevesinde birçok denetim yapmakta ve cezai işlem uygulanmaktadır. Ceza sürecinde, farklı idari kurum ve kuruluşların yerine geçmek suretiyle Yetki unsurunu sakatlama pahasına çeşitli kararlar almaktadır. İdari Yargı ise bu alanda henüz içtihat geliştirilmemiş olması sebebiyle tacirler tarafından açılan iptal davalarında ezbere kararlar vermektedir. Gelinen noktada Reklam Kurulu, çerçevesi belirsiz birçok yetkiyi tek bir elden kullanmaktadır. Verilen cezaların yüksek olmasının yanında tüm sürecin birçok aşamada yetersiz olması nedeniyle kamuoyunun adalet duygusu zedelenmektedir. Hukuk devleti ise yalnızca bahse konu işlemlerin iptal edilmesini sağlamamalı; Kurul’un karar aşamalarının gözden geçirilmesi ve Tüketici Kanunu’nun tekrardan düzenlenmesi için Yasama organına büyük iş düşmektedir.
Av. Ali ERŞİN(LL.M.)’nin “Mağazalarda SMS Doğrulamasına İlişkin KVKK Duyurusu” hakkındaki yazısına bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
Av. Ali ERŞİN(LL.M.)’nin Yeni Sayı’mızda çıkan “Metaverse Dünyası Çalışma Sistemi” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Av. Ebrar ÇAPA’nın tüm yazılarını bağlantıdan okuyabilirsiniz.