Ölümden Sonra Sosyal Medya Hesaplarının Mirasçılara İntikali
1.Giriş
Tüm dünyada hızla gelişen dijitalleşme kavramı , insan hayatının merkezine konumlanmaktadır ve vazgeçilmez bir unsur olarak yerini almaktadır. Dijitalleşmenin beraberinde getirdiği teknolojik gelişmelerin hayat düzenini değiştirdiği ve bireyleri yeni kavramlarla tanıştırdığı da açıktır.(sosyal medya hesapları miras)
En basit şekliyle düşünmek gerekirse sosyal medya, günümüzde artık insanların sadece arkadaşlarıyla iletişim kurduğu ya da fotoğraf paylaştığı, salt eğlence amacı güden bir mecra değildir. Bunun çok ötesinde bir işleve sahiptir. Örneğin, birçok sosyal medya kullanıcısı bu platformları gelir elde etmek amacıyla kullanmaktadır. Durum böyle olunca, “youtuber, influencer” olarak anılan yeni nesil meslekler ortaya çıkmıştır. Sosyal medya aracılığı ile maddi kazanç elde eden bu grup, genellikle içerik üreterek, izlenme sayılarına göre yahut reklamlar aracaılığıyla “mesleklerini” icra etmektedir. Sosyal medya üzerinden maddi kazanç elde eden kişi sayısı son yıllarda çok artış göstermiştir ve günden güne de bu meslek dallarına duyulan ilgi hızlı artmaya devam etmektedir.
İnsan hayatına dahil olan bu gelişmeler doğrultusunda “dijital malvarlığı ve dijital miras” kavramları ortaya çıkmıştır. Her ne kadar Türk hukuk sisteminde henüz çok yeni olması dolayısıyla bu kavramlar üzerine yasal bir düzenleme olmasa da, bazı ülkelerde bu uygulamalar mahkeme kararları ışığında biraz daha yerleşmiştir. Bu makalenin esas amacı da, dijital miras olarak değerlendirilebilecek olan sosyal medya hesaplarının ölümden sonra mirasçılara intikalı hususunda yer alan tartışmalara yer vermektedir.
1.2.Dijital Miras ve Dijital Malvarlığı Kavramı
Dijital malvarlıkları, sanal (dijital) ortamda var olan bütün malları , hakları ve borçları ifade etmektedir. Bu malvarlıkların mirasçılara intikali ie dijital miras kavramını oluşturmaktadır. Yukarıda bahsedildiği gibi sosyal medya platformlarının gelir kaynağına dönüşmesi sonucu insan hayatına dahil olan bu kavramlar; videoaları, fotoğrafları, sosyal medya hesaplarını, e-postaları ve benzeri elektronik olarak depolanabilen ve dijital formda bulunan varlıkları açıklar.
1.3. Dijital Malvarlığı Olarak Sosyal Medya Hesaplarının Hukuki Akıbeti
Sosyal medya hesaplarının mirasçılara intikalinin hukuki akıbeti, maddi kazanç elde edilen hesaplar ve salt iletişim amacıyla kullanılan hesaplar olarak ikili bir ayrım üzerinden incelenecektir. Bu hususta net bir cevaptan ziyade, belli başlı tartışmalara odaklanarak konu üzerinde durulacaktır. Bundan önce, uluslararası sahada bu hususta yer alan bir örneğe yer verilecektir.
Almanya’da, kişinin ölümünden sonra “Facebook” hesabının şifresinin ailesine verilip verilemeyeceği hususu davaya konu olmuştur. Bunun üzerine, Facebook ve diğer bazı sosyal medya platformları bir takım düzenlemelere gitmeye karar vermişlerdir. Şöyle ki: kişiler, ayarlar menüsünden bu hususta ayarlama yapabileceklerdir. Örneğin ölümleri halinde hesap şifrelerinin paylaşılıp paylaşılmayacağı, eğer paylaşılacaksa kimlerle paylaşılacağını tercih edebileceklerdir. Bu imkan, kullanıcılara sunulmuştur. Ancak bu seçimin hukuki karşılığının olmadığı yönünde görüşler mevcuttur.
1.3.1. Kişiler Arasında İletişim ve Sosyalleşme Amacıyla Kullanılan, Maddi Kazanç Amacı Bulunmayan Sosyal Medya Hesapları
Günümüz dünyasında hemen hemen her bireyin en az bir adet sosyal medya hesabı bulunmaktadır. Bu başlıkta bahsi geçen hesaplar, gelir elde etme amacı bulunmayan, kişilerin yakınlarıyla haberleşmek, mesajlaşmak veya fotoğraf paylaşmak gibi amaçlarla kullandığı sosyal mecraları konu almaktadır. Bu kapsamda, iletişim ve sosyalleşme amacıyla kullanılan bu hesapların, ticari amaç taşımadıklarından ötürü, hesap sahipleri dışındaki kişilerce kullanılması belirli hakların ihlal edildiğinde dair tartışmalara sebebiyet vermektedir. Zira kişilerin sosyal medya hesaplarının içerisinde, kişilere ait şahsi (özel) nitelikli bilgiler yer almaktadır.
Tartışılan meselelerden ilki şüphesiz ki Anayasanın 20.maddesinde koruma altına alınan özel hayatın gizliliği ilkesidir. Bu ilke gereğince özel hayatın gizliliğine dokunulamaz. Kişilerin özel hayatının gizliliği esastır ve herkes özel hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Her ne kadar ölümle birlikte kişilik son bulacak ise de (TMK m.28) , söz konusu sosyal medya hesapları üzerinden iletişim kurulan kişiler açısından da düşünüldüğünde, bu ilkenin önemi açıktır. Zira ilkeye aykırılık, ihlal niteliğinde değerlendirilecektir.
Bahsedilmesi gereken bir diğer ilke ise haberleşmenin gizliliğidir. Anayasa’nın 22.maddesinde düzenlenen haberleşme hürriyeti başlıklı hükümde, haberleşmenin gizliliğinin esas olduğu vurgulanmıştır. Sosyal medya hesaplarının sahiplerinin, bu platformaları yakınları ile iletişim kurmak, mesaajlaşmak ve haberleşmek amacı ile kullandıklarına yukarıda değinilmişti. Kişiler sosyal medya üzerindeki mesajları, sonuç itibariyle kimsenin görmeyeceği güvencesi ile yazıp gönderirler. Bu sebepten daha rahat davrandıklarını söylemek mümkündür. Mirasçılara intikali bahsinde, bu özel nitelikli konuşmaların, üçüncü kişilerce öğrenilmesi mevzu bahis olacağından, bu ilke açısından da ihlale sebebiyet vereceği tartışılmaktadır.
Tüm bu ihlallerin cezai boyutu incelendiğinde, TCK m.132’de öngörülen haberleşmenin gizliliğinin ihlali ve m.134’de düzenlenen özel hayatın gizliliğini ihlal suçları gündeme gelecektir. Tüm bu hükümler dolayısıyla sosyal medya hesaplarının mirasçılara intikali yoluyla hesap şifrelerinin paylaşılması bu hakların ihlali niteliğinde değerlendirilebilecek ve bu hususta tartışmalara sebebiyet verebilecektir.
Miras hukuku bağlamında düşünmek gerekirse, miras hakkının ölüm ile birlikte resen kazanıldığı TMK m.599’da düzenlenmiştir. İlgili mevzuat hükümleri gereğince mirasbırakanın ölümü ile birlikte malvarlığı, mirasçılarına hiçbir işleme gerek kalmaksızın intikal eder. Bu kapsamda bahsedilmesi gereken kavram ise “tereke”dir. Terekeyi, mirasbırakanın mirasçılarına intikal edebilen bütün malvarlığı için kullanılan bir kavram olarak tanımlamak mümkündür. Genel anlamda, sosyal medya hesaplarının malvarlığına dahil olduğu kabul edilse de, terekeye dahil olup olmadığı açık bir şekilde düzenlenmemiştir.
Esasen bu başlıkta anlatılan türdeki kişiye özgü nitelikte olan ve sadece kullanıcı için açılan bu hesapların miras yoluyla kullanımının mirasçılara devredilmesinin hukuken isabetli olmadığı yönünden görüşler mevcuttur. Zira bu kapsamdaki esas savunma, şahsa sıkı sıkıya bağlı hakların mirasla devredilemeyeceğinden ileri gelmektedir. Ayrıca bunu savunan kişilerce dayanak gösterilen bir diğer hukuki dayanak ise kişisel verilerin korunumundan gelmektedir. Zira kişinin şahsi sosyal medya hesabında, kimseyle paylaşmak istemeyeceği özel mesajları ve sırları olabilir. Bunların paylaşılması kişisel verilerin korunumunda aykırılık teşkil edebilecektir.
Bunun yanı sıra sosyal medya hesaplarının intikale elverişli olduğu yönünde aksi görüşü savunanlar ise kişisel kullanıma özgülenmiş eşyaların TMK m.653’te düzenlenen özel anı değeri olan eşya olması dolayısıyla intikale tabi olması gerektiğini söylerler. Örneğin, sanal ortamda kişilere ait olarak bulunan resimler veya yazı gibi unsurlar da burada mevcut olacaktır.
1.3.2. Maddi Kazanç/Gelir Elde Edilen Sosyal Medya Hesapları
Günümüzde teknolojik gelişmelerin insan hayatına dahil olarak bir yaşam tarzı haline gelmesi ile birlikte yeni meslek dalları ortaya çıkmıştır. Bunlardan bazıları şüphesiz ki gelir elde etmek için kullanılan sosyal medya hesaplarıdır. Gelir kazanma süreci ; içerik üreterek , reklam işbirliği sağlayarak veya izlenme sayısına göre farklı yöntemlerle sağlanır.Bu sebeptendir ki gelir elde etmek amacıyla kullanılan sosyal medya hesaplarını, yeni nesil meslekler olarak tanımlamak mümkündür.
Youtube hesapları bunun en bilindik örneğini oluşturur. Youtube üzerinden yeni içerikler üreterek video çeken ve izlenme sayısına göre bir kazanç elde eden youtuberlar, sosyal medyayı mesleki anlamda kullanılan kişilerdir. Bu kapsamda gelir elde etme yöntemleri, sadece izlenme sayısı ile sınırlı değildir. Zaman zaman markalarla yaptıkları reklam işbirlikleri ile maddi kazanç elde ederler. Bu sebepten, Youtuberların ölümlerinin ardından sosyal medya hesaplarının akıbetinin ne olacağı konusu bu kategorideki ana tartışma konusunu oluşturmaktadır.
Yukarıda, “salt iletişim amacıyla kullanılan sosyal medya hesapları” isimli başlıkta (1.3.1.) bahsedilen hesaplar kişiye özgülenmiş, kişisel nitlelikli, iletişim ve sosyalleşme amacıyla kullanılan hesaplardır. Bu başlıkta sözü edilen hesaplar ise yüksek miktarda gelir elde etme imkanı olan sosyal medya hesaplarıdır. Ayırım tam da bundan kaynaklanmıştır. Böylesine gelir imkanı bulunan bir hesabın mirasçılara intikal etmeyeceğini ya da miras sözleşmesine konu olmayacağının söylenmesinin hakkaniyete uygun olmayacağı yönünde görüşler mevcuttur. İntikali savunan görüşe göre hukuka uygun bir vasiyetname ya da miras sözleşmesi yapılmışsa buna göre ; yoksa da kanuni intikal kurallarına göre külli haleflerine intikal etmesi gerekir.
Sosyal medyada fazla sayıda takipçiye sahip olan hesapların kazanç elde etme yollarından birinin reklamlar olduğundan bahsedilmişti . Bunlara örnek olarak Instagram, Facebook,Twitter gibi platformlar örnek gösterilebilir. “Sosyal medya fenomeni, Influencer” olarak adlandırılan bu kişiler, sosyal medyayı adeta meslek edinmek ve gelir elde etmek için kullanırlar. Bu platformlar üzerinden yapılan paylaşımlarda markalarla işbirliği içerisinde olunarak reklamlara yer verilmesi de kazançlarının büyük bir kısmını oluşturur. Bu anlaşmaların çoğu zaman yüksek meblağları içerdiğini söylemek mümkündür. Bu sebepten ötürü, ölümden sonra bu hesaplara ne olacağı hususu önem arz etmektedir. Genel anlamda maddi kazanç amacıyla kullanılan bu hesapların mirasçılara intikal etmesi gerektiği yönündeki görüşler ağırlıktadır.
1.3.3. Karma Nitelikli Sosyal Medya Hesapları (Hem Kişisel Kullanıma Yarayan Hem Maddi Kazanç Elde Etmeye Yönelik Hesaplar)
Bu başlıkta değerlendirilen sosyal medya hesapları ikili bir ayrıma tabi tutularak inceleme alanı bulmaktadır. Örneğin, belirli kişilerin hesapları bir yandan özel mesajlaşlamaları içerdiğinden kişisel hesap niteliği taşımakla birlikte, aynı zamanda maddi kazanç elde etmeye yönelik faaliyetleri de içerisinde barındırmaktadır. Peki bu durumda ne yapılmalıdır?
Bir örnekle başlamak gerekirse, murisin (mirasbırakanın) e-posta içeriklerinde maddi değere sahip olan elektronik verilerin bulunması durumunda ya da yüksek sayıda takipçisi bulunan bir sosyal medya hesabında ticari bir anlaşmanın varlığından bahsediliyorsa, bu maddi getirilerin terekeye dahil olması iddiası durumunda yapılacak işlem, bilirkişi incelemesidir. Bilirkişi incelemesi sonrasında bu iddianın doğruluğu ispatlanırsa, söz konusu sosyal medya hesabı yahut e-posta mirasa konu olabilecektir. Ancak burada önem arz eden bir durum daha mevcuttur. Bahsi geçen hesaplarda üçüncü kişilerle olan mesajlaşmalar, kişisel veri olarak nitelendirilebilecek ve veriler ayıklandıktan sonra ekonomik değer arz eden kısmın intikali sağlanacaktır.
Burada da, yukarıda bahsedildiği gibi, özel anı değeri olan eşyaların mirasa konu olması gerektiğini savunan aksi görüşler de mevcuttur. Yani, sosyal medya hesabının ekonomik değeri bulunan kısmın mirasçılara intikal edeceği kısmında görüş ayrılığı bulunmamaktadır.
Ayırım kişisel nitlikli hesaplar bakımından ortaya çıkar. Kişisel verilerin korunması ve özel hayatın gizliliği ilkeleri doğrultusunda bu kapsama dahil olacak iletişim ve sosyalleşme amacıyla kullanılan sosyal medya hesapları tartışmalara konu olmaktadır.
Bunların kişisel veri olması ve özel hayatın gizliliği gibi ilkelerin varlığı sebebiyle intikal edilemeyeceği yönünde yaygın görüşler bulunmakla birlikte ; aksi görüş olarak da özel anı niteliğinde eşya olarak kabul edip, intikal edilebileceği yönünde savunmalar mevcuttur.
SONUÇ
Dijitalleşen dünyada, insan hayatının her geçen gün teknolojiye daha entegre hale gelmesi sonucunda yeni meslek dalları ortaya çıkmıştır. Her teknolojik gelişme, hukuk alanında yeni tartışmalara sebebiyet verme potansiyelin sahiptir. Miras hukuku bağlamında, dijital malvarlığı başlığı altında ölüm sonrası sosyal medya hesaplarının bu kapsamda değerlendirilmesi “ekonomik değer taşıyıp taşımamasına” göre ayrıma tabi olmuştur.
Genel anlamda mevzuatlarda açık bir düzenlememe olmaması dolayısıyla mevcut tartışmalar ışığında değerlendirmeler yapılmıştır.Buna göre, maddi kazanç elde etme amacıyla kullanılan sosyal medya hesapları mirasçılara intikal edebilecektir. Ancak salt iletişim ve sosyalleşme amacıyla kullanılan kişisel sosyal medya hesapları, yaygın görüşe göre, kişiye özgü şahsi nitelikte kişisel bilgiler, mesajlar vs içerdiğinden mirasçılara geçmeyecektir.
Zira kişisel verilerin korunumu ön plana çıkacaktır. Özel mesajlar veya kişinin kimseyle paylaşmak istemeyeceği sırları bu kapsamdadır. Bu konuda aksi görüşte olanlar ; özel anı değeri olan eşyaların mirasa konu olması gerektiğini savunurlar. Karma nitelikli sosyal medya hesapları açısından değerlendirme yapıldığında ise ikili bir ayrıma gidilecektir.
Ekonomik değeri olan kısımlar mirasçılara intikal edebilecekken, kişisel nitelikli olan kısımlar kişisel veri niteliğinde sayılacaktır ve ayıklanacaktır. Kişisel nitelikli hesaplar açısından yukarıda bahsedilen özel anı niteliğinde eşya sayılıp mirasa konu olabileceği yönündeki aksi görüşler de varlığını göstermektedir. Şüphesiz ki bu hususlarda daha net söylemler, yenilenmiş mevzuat hükümleri ve yargı kararları ile şekillenecektir.
İnternet Hukuku alanındaki tüm yazılarımız için bağlantıya tıklayınız.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin Yeni Sayı’sını okumak için bağlantıya tıklayınız.
KAYNAKÇA
MARAŞLI DİNÇ,Yasemin. “Ölümden Sonra Sosyal Medya Hesaplarının Hukuki Akıbeti: Dijital Miras.” TBB Dergisi 2019 (142)
YILMAZ,Süleyman. ERKAN,Vehbi Umut. “Sosyal Medya Hesaplarının Miras Yoluyla İntikal Edip Edemeyeceği Sorusunun Kişisel Verileri Koruma Hukuku Kapsamında İncelemesi” İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi – İnÜHFD 11(2): 567-586 (2020)
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası : https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf
Kişisel Verilerin Korunması Kanunu :https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6698.pdf
Türk Medeni Kanunu: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4721.pdf
Türk Ceza Kanunu : https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5237.pdf
Stajyer Avukat
İstanbul Bilgi Üniversitesi İşletme-Hukuk çift anadal mezunu.