Yayıncı İmtiyaz Sahibi: Ali ERŞİN © 2021 Tüm Hakları Hukuk ve Bilişim Dergisi'ne aittir.
Yayıncı İmtiyaz Sahibi: Ali ERŞİN © 2021 Tüm Hakları Hukuk ve Bilişim Dergisi'ne aittir.
Tahkim ve Alternatif Uyuşmazlık Çözümleri

TAHKİMDE DELİLLERİN TOPLANMASINDA MAHKEMENİN YARDIMI

Okuma Süresi: 3 Dakika

TAHKİMDE DELİLLERİN TOPLANMASINDA MAHKEMENİN YARDIMI

Arş. Gör. Ahmet TOKAT*

Anahtar Kelimeler: Tahkim, Delil Temini, Lahey Delil Sözleşmesi,

Keywords: Arbitration, Taking of Evidence, Hague Evidence Convention,

1.     GİRİŞ

Tahkim, bir hak üzerinde anlaşmazlığa düşmüş tarafların, bu uyuşmazlığın çözümünü mahkemelere değil de hakem adı verilen özel kişilere bırakılmasına karar verdikleri bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

Deliller, mahkeme dışında gerçekleşmiş olan vakıaları yargılamaya aktararak ispatını sağlayan araçlardır1. Bir aracın delil niteliğinde olabilmesi için kendisinin ispatında kullanılacağı vakıa hakkında bilgi taşımaya elverişli olması gerekir2. Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.187 hükmünde ispatın konusunu oluşturacak vakıaların ispatı için delil gösterileceği öngörülmüştür.

Tahkimde tarafların iddialarını ispat ederek davalarını kazanmaları hakem mahkemesine sunulan delillere bağlı olduğundan delillerin toplanması oldukça önem arz etmektedir. Ancak tahkim yargılamasında hakemler yalnızca ellerinde/kontrollerinde bulunan delillerle ilgili olarak karar verebilirler. Zira hakemler devlet mahkemeleri gibi cebri icra gücüne ve tahkim sözleşmesinin tarafı olmayan kişilere karşı kural olarak herhangi bir yetkiye sahip değildirler. Bu da uyuşmazlığın çözümü için gerekli olan delillerin toplanması hususunda zorluklar oluşturmaktadır. Bu noktada hakemlerin ve tarafların, delillerin toplanması noktasında mahkeme yardımına başvurmaları gündeme gelmektedir.

2.     Uyarınca Tahkimde Delil Temini Noktasında HMK, MTK ve UNCITRAL Model Kanun Mahkemenin Yardımı

HMK m.432 hükmü uyarınca ise tarafların delil toplanması noktasında mahkemeden yardım isteyebilmeleri mümkündür. Madde 432 uyarınca “Taraflardan biri, hakem veya hakem kurulunun onayı ile delillerin toplanmasında mahkemeden yardım isteyebilir.”. Hükmün madde gerekçesinde; tarafların delillerin toplanmasında mahkemeden yardım istemesinin hakem veya hakem kurulunun onayına tabi tutulmasının, hakkın kötüye kullanılmasını önlemek amacıyla olduğu ifade edilmektedir3. Yine madde gerekçesinde; tahkim sözleşmesinin tarafı olan ancak hakemlerle işbirliği yapmak istemeyen bir tarafın söz konusu olması halinde ya da tahkim sözleşmesinin tarafı olmayan bir kişinin elinde delil bulunması halinde; hakemlerin yargı gücüne doğrudan sahip olmamaları ve tahkim sözleşmesinin tarafı olmayan kişilere karşı herhangi bir yetkileri olmaması sebebiyle mahkemeden yardım alınabileceği belirtilmiştir.

Milletlerarası Tahkim Kanunu’nda ise, m.12/B hükmünde konuya ilişkin bir düzenleme bulunmaktadır. Madde 12/B uyarınca; hakem veya hakem kurulu, delillerin toplanmasında asliye hukuk mahkemesinden yardım isteyebilir. Delillerin toplanması hususunda kendisinden yardım istenen asliye hukuk mahkemesi, bu işlemler sırasında mahkeme kendi hukukunu, yani HMK hükümlerini uygulayacaktır. Hangi yer asliye hukuku mahkemesinin yetkili olacağı hususunda ise MTK m. 3 hükmü ile açıklık getirilmiştir. Buna göre, davalının yerleşim yeri veya olağan oturma yeri ya da işyerinin bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesi yetkilidir. Davalının Türkiye’de yerleşim yeri, olağan oturma yeri veya işyeri yoksa İstanbul Asliye Hukuk Mahkemesi görevli ve yetkilidir.

UNCITRAL Model Kanun m. 27-c.1 uyarınca; hakemler delillerin toplanması hususunda devletin yetkili mahkemesinden yardım isteyebilir. Öte yandan yine aynı hükme göre hakemin onayı olmak şartıyla taraflardan biri de, delillerin toplanması hususunda devletin yetkili bir mahkemesinin yardımını isteyebilir. Yani UNCITRAL Model Kanun, delillerin toplanmasında hem hakemlerin hem tarafların talepte bulunabileceğini düzenlemiştir. Ancak tarafların bu husustaki talebinin hakem tarafından onaylanması gerektiği belirtilmiştir4.

3.     Tahkimde Delil Temininde 1970 Tarihli Lahey Sözleşmesi Uyarınca Mahkemenin Yardımı

Tahkim yargılamasında hakemin delillerin toplanması hususunda yabancı bir devlet mahkemesinden yardım isteyebilmesine ilişkin düzenleme bulunmamaktadır. Bu durumda, delillerin teminine ilişkin iki taraflı ve çok taraflı milletlerarası sözleşmelere başvurulabilmesi gündeme gelecektir5. Bu bağlamda Türkiye’nin taraf olduğu Hukuki ve Ticari Konularda Yabancı Ülkelerde Delil Sağlanması Hakkında 1970 Tarihli Lahey Sözleşmesi bakımından da bir inceleme yapmak yerinde olacaktır. 1970 tarihli Sözleşme mahkemelerin delil temini noktasında iş birliğine ilişkindir. Sözleşme her ne kadar “devlet mahkemelerinin (courts of a State)” iş birliğine ilişkin olsa da, bir görüşe göre hakemler tahkim yeri mahkemesine başvurarak sözleşme vasıtasıyla tahkim yeri dışındaki delillerin toplanması hususunda ilgili yabancı ülke makamlarına başvurulmasını talep edebilir6.

Tahkim ve Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları konusundaki tüm Blog yazılarımıza bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

Hukuk ve Bilişim Dergisi Tahkim Özel Sayısı‘na ulaşmak için bağlantıya tıklayınız.

Yazar: Arş. Gör. Ahmet TOKAT

KAYNAKÇA

* Arş. Gör. Ahmet Tokat, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı, ahmettokat@yahoo.com

  1. Hakan Pekcanıtez / Oğuz Atalay / Muhammet Özekes, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Hükümlerine Göre Medeni Usul Hukuku, 13. bs., Ankara, Yetkin Yayınları, 2021, s. 209 vd.; Ali Cem Budak / Varol Karaaslan, Medenî Usûl Hukuku, 3. bs., Ankara, Adalet Yayınevi, 2019, s. 236.
  2. Ramazan Arslan / Ejder Yılmaz / Sema Taşpınar-Ayvaz / Emel Hanağası, Medeni Usul Hukuku, 6. bs., Ankara, Yetkin Yayınları, 2020, s. 385.
  3. Madde Gerekçesi (https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss393.pdf).
  4. Ekin Hacıbekiroğlu, Milletlerarası Tahkim Hukukunda Deliller ve Delillerin Değerlendirilmesi, İstanbul, On İki Levha, 2012, s. 65
  5. Nevhis Deren Yıldırım, Milletlerarası Tahkimin Esaslı Sorunları, İstanbul, Alkım, 2004, s. 113.
  6. Gary Born, International Commercial Arbitration, Kluwer Law International, 2009, s. 590.