Uluslararası Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları Olarak Sürekli Hakemlik Mahkemesi
GİRİŞ
Uluslararası uyuşmazlıklar, uluslararası alanda ortaya çıkan ve taraflarından en az birisi uluslararası hukuk kişisi olan herhangi bir uluslararası hukuka ilişkin çözüm yöntemiyle sonuçlandırılmak istenen uyuşmazlıklar olarak tanımlanabilir. Uyuşmazlık çözümü yöntemleri tarafların menfaatleri [1] üzerine yoğunlaşmayı sağlar. Sürekli Hakemlik Mahkemesi ’nde de, her iki uluslararası hukuk tarafının uyuşmazlığı barışçıl yollarla çözmesinin ardından, masadan memnun olarak kalkmasını sağlamak temel amaç olmuştur.[2]
Sürekli Hakemlik Mahkemesi’nin kurulduğu La Haye Konferansları özünde silahlandırmanın sınırlandırılmasına ilişkin olsa da, katılımcılar savaş hukuku kurallarının yeniden düzenlenmesi üzerine çalışmışlardır. La Haye Konferansları 1899 ve 1907 tarihlerinde olmak üzere iki defa düzenlenmiştir. [3] 1899 La Haye Konferansında, Milletlerarası Uyuşmazlıkların Barışçıl Yollarla Çözülmesi Hakkında Sözleşme imzalanmıştır. Sürekli Hakemlik Mahkemesi’nin (Daimi Hakemlik Mahkemesi – Cour permanente d’arbitrage) kuruluşunun temelinde bu sözleşme bulunmaktadır. Ayrıca anılan sözleşme sayesinde taraf devletlerin serbest iradelerine dayanarak oluşturabilecekleri bir ad hoc milletlerarası tahkim komisyonu da meydana gelmiştir. Sürekli Hakemlik Mahkemesi’ni meydana getiren sözleşme 1899 La Haye Konferansına dayanıyor olsa da Sürekli Hakemlik Mahkemesi’nin yapısı 1907 La Haye Sözleşmesinin 43. ve 50. maddeleri arasında düzenlenmiştir.
GENEL ANLAMDA SÜREKLİ HAKEMLİK MAHKEMESİ
Sürekli Hakemlik Mahkemesi’nin köklerinin 1899 La Haye Konferanslarına dayanıyor oluşu onu kronolojik anlamda uluslararası hukuk alanında kurumlaşmış olan ilk hakem mahkemesi konumuna getirmiştir. Aslen, ismi Sürekli Hakemlik Mahkemesi olmasına rağmen, gerçekte sürekli kurulmuş bir mahkeme bulunmamaktadır. Süreklilik kelimesi ile ifade edilen, mahkemenin süresiz oluşu ve tarafların talep ettikleri takdirde hazır hakem listesi arasından seçtikleri hakemlerle, herhangi bir süre kısıtlamasına tabi olmadan mahkeme kurulabileceğidir. Aynı nedenden ötürü, Sürekli Hakemlik Mahkemesi gerçek anlamda bir mahkeme olmaktan ziyade tarafların diledikleri zaman mahkeme oluşturabilecekleri bir uluslararası hukuk imkanıdır.[4]
Sürekli Hakemlik Mahkemesi üç elementten oluşan bir yapıya sahiptir.
Bunlardan birincisi Hollanda’nın La Haye (Lahey) kentinde bulunan bir Uluslararası Büro, ikincisi sözleşmeye taraf olan devletlerin oluşturduğu genel hakem listesi, son ve üçüncüsü ise tarafların uyuşmazlık için görevlendirdiği ya da sözleşmeye dayanılarak oluşturulan Hakem Mahkemesi’dir.[5]
La Haye sözleşmesine taraf devletler, devletler hukuku alanında yetkin ve hakemlik görevini üstlenebilecek dört kişi seçerler, seçilen bu kişiler kendilerini seçen devletlerin ulusal grubunu meydana getirmiş olur. Sözleşmeye taraf tüm devletlerin ulusal grupları ise Sürekli Hakemlik Mahkemesi’nin üç organından biri olan genel hakem listesini meydana getirmiş olur. Sözleşmeye taraf devletler Sürekli Hakemlik Mahkemesi’ne taşımaya karar verdikleri herhangi bir uyuşmazlık hakkında hakem seçerken ulusal gruplarından ya da kendi uyruklarından olan hakemlerden yalnızca bir adet seçebilir. Devletlerin atamış olduğu hakemler altı yıl boyunca listede kalır, altı yılın ardından aynı hakem aynı devlet yahut başkaca bir devlet tarafından yeniden hakem olarak atanabilir.
Sözleşmeye taraf devletlerin Sürekli Hakemlik Mahkemesi’ne götürmeye karar verdikleri uyuşmazlığın türü hakkında herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Buna göre taraf devletler her türde uyuşmazlığı Sürekli Hakemlik Mahkemesi’ne götürebilirler.
Uyuşmazlık yaşayan taraflardan birinin sözleşmeye taraf devlet olmaması durumunda tarafların aralarında uzlaşması halinde; yahut taraf devletler arasında mahkemede görülmeye başlanan uyuşmazlığa taraf olmayan bir devletin dahil olması halinde, bu tür uyuşmazlıklar Sürekli Hakemlik Mahkemesi’nde görülebilmektedir. Bu ihtimallerin gerçekleşmesi [6] durumunda, sözleşme tarafı olmayan devletler de, onları ilgilendiren uyuşmazlık bölümünün görülmeye başlandığı andan itibaren, yargılama giderleri hakkında Büro’ya karşı sorumlu tutulacaktır.
Sürekli Hakemlik Mahkemesi’nin üç organından bir diğeri olan Hakem Mahkemesi’nin oluşturulabilmesinin iki yolu mevcuttur. Birinci durumda, taraf devletler hakemlerini ve üst hakemi taraf iradelerine dayanarak tespit eder, böylece Hakem Mahkemesi oluşmuş olur. Bu duruma Hakem Mahkemesi’nin oluşmasının doğal yolu da denebilir. Ancak, taraflar her zaman birinci durumdaki haliyle aralarında anlaşarak Hakem Mahkemesi’ni oluşturamayabilirler; bu halde sistemin tıkanmaması adına, sözleşmede ikinci bir yol belirlenmiştir.
Buna göre, taraf devletler hakem seçmek üzere üçüncü bir devleti yetkili kılabilirler; eğer taraf devletler üçüncü bir devlet üzerinde de uzlaşmazsa, her biri başka bir devleti hakem seçmek üzere yetkilendirecek ve bu iki devlet iki ay içerisinde hakem seçimi yapacaktır. Bu halde de seçim yapılamaması ihtimalinde, taraf devletlerin ulusal gruplarında olanların bulunmadığı bir genel hakem listesi üzerinden kura usulüyle hakem seçimi yapılacaktır. Hakem Mahkemesi oluşturulurken, hakem kurulunun tekli sayılardan oluşmasına ve tarafların eşitliği kuralına özen gösterilmesi gerekir.
Hakem seçiminin yapılmasının ardından, taraflar aralarında hakem sözleşmesi düzenlerler. Böylece Hakem Mahkemesi oluşturulmuş olur.
Sürekli Hakemlik Mahkemesi’nin uyuşmazlığın çözülmesine ilişkin işleyişi ve işlemleri bir
mahkemeden ziyade hakemliğe ilişkindir. Hakem Mahkemesi’nde yargılama önce yazılı, daha sonra sözlü şekilde yapılmak üzere iki aşamalıdır. Mahkemede, taraflarca getirilme ilkesi ile davanın genişletilmesi
ve değiştirilmesi yasağı ilkesi hakimdir. Duruşmaların tamamlanmasının ardından, hakemler gizli olarak toplanır ve oy çokluğuyla gerekçeli bir karar verir. Taraflar, hakem sözleşmesinde yargılamanın yenilenmesine ilişkin hüküm tahsis etmemişlerse, Hakem Mahkemesi’nin kararları kesin ve taraflar için bağlayıcıdır. Bu kararlara karşı başvurulacak bir kanun yolu bulunmamaktadır.
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Devletler tarih boyunca aralarında birçok uyuşmazlık yaşamıştır. Bu uyuşmazlıklar kimi zaman milyonlarca insanın ölümüne yol açan savaşlar yapmıştır. İnsanlık, bu kanlı savaşların dahi uyuşmazlıkların çözümüne gerçek bir solüsyon olmadığını fark etmiş ve bir araya gelerek alternatif uyuşmazlık çözüm yolları tahsis çalışmıştır. Sürekli Hakemlik Mahkemesi de devletlerin aralarında yaşadıkları uyuşmazlıkları barışçıl yollarla çözmek istemesinin bir sonucu olarak meydana gelmiş ve zaman içerisinde işlevselleşmiştir.
Tahkim ve Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları konusundaki tüm Blog yazılarımıza bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
Hukuk ve Bilişim Dergisi Tahkim Özel Sayısı‘na ulaşmak için bağlantıya tıklayınız.
Dipnotlar
1 ERDAL, Muhammed, Uluslararası Uyuşmazlıkların Barışçıl Çözümüne İlişkin Bir Müessese “Sürekli Hakemlik Mahkemesi”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof Dr. Şeref ERTAŞ’a Armağan, C. 19, Özel Sayı-2017, s. 2875 vd.
2 KONURALP, Cengiz Serhat, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Tahkim, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul 2011, s. 16.
3 AKİPEK, Ömer İlhan, Devletler Hukuku Başlangıç, 1. Kitap, 2. Bası, Ankara 1965, s.82.
4 MERAY, Seha Lütfü, Devletler Hukukuna Giriş, Ankara 1966, s. 215.
5 ERDAL, a.g.e., s. 2880 vd.
6 1907 Convention for the Pacific Settlement of International Disputes, Art. 47 & Art. 84
2021 yılında Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur. Sakarya Üniversitesi Vizyon Hukuk Topluluğu’nun kurucu başkanlık görevini yerine getirmiştir. Halihazırda Adana Barosuna kayıtlı olarak avukatlık stajını yerine getirmektedir. Kişisel verilerin korunması hukuku, AB Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR) ve lekelenmeme hakkı üzerine çalışmalar yürütmektedir.
Çalışma Alanları
Kişisel Verilerin Korunması
AB Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR)