Makalemizde Yapay Zeka ve Haksız Fiil Bağlamında Yapı Malikinin Sorumluluğu konusunu inceleyeceğiz.
Yapay Zeka ve Haksız Fiil Sorumluluğu Bağlamında BK 69 (yapı malikinin sorumluluğu) Üzerinden Nasıl Bir Değerlendirme Yapılabilir?
Yapay zekanın haksız fiil sorumluluğa değinmeden önce, irdelenmesi ve açıklığa kavuşturulması gereken bazı kavramlar mevcuttur. Yapay zeka nedir? Yapay zekanın hukuki kişiliği var mıdır? Sorumluluk yüklenmesi için kişiliğin varlığı şart mıdır? Yapı malikinin sorumluluğu hangi durumlarda ortaya çıkar? Yapay zekaları yapı maliki gibi sorumlu tutabilir miyiz? Bu soruların cevaplarını arayacağız. ( bilişim suçları, bilişim hukuku )
Gelişen teknoloji ile birlikte farketmesek de yapay zeka hayatımızda daha fazla yer edinmeye başlamıştır. Yapay zekalar artık sadece fantastik kitapların konusunu oluşturmaktan çıkmış, günlük yaşamımıza girmeye başlamışlardır. Hayatımıza girmeleriyle birlikte hukukta yapay zeka tartışmaları da aynı oranda artmıştır. Eskiden hukuk felsefesi konusu olan insanlık dışı düşünebilen varlıklar, günümüzde gerçekliğimiz olmuşlardır.
Akıllı telefon, sürücüsüz araç, ameliyat yapabilen tıbbi makineler, evimizin krokisini çıkarabilen robot süpürgeler günlük yaşamımızda yer etmeye başladıkça, bunların hukuksal boyutu hukukçuları düşündürmeye başlamıştır. Güncel kanunlarımızın yapay zekaya yer verdiğini henüz görmüyoruz ancak hukuki tartışmalar sağlam bir zemine oturduğunda yapay zekaların hukuki durumunu düzenleyen, belki hareketlerine bazı hukuki ve cezai sorumluluklar yükleyen düzenlemeler yapılabilir. Yapay zekayı hukuki temelde tartışmadan önce yapay zekanın ne olduğunu netleştirmeliyiz. Bu netleştirmenin bilişim hukuku açısından yüksek oranda gerekli olduğu, bilişim hukuku açısından aşikardır. ( bilişim suçları, bilişim hukuku )
Yapay Zeka
TDK sözlüğünde zeka şöyle tanımlanmıştır: ( bilişim suçları, bilişim hukuku, internet hukuku )
“İnsanın düşünme, akıl yürütme,objektif gerçekleri algılama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tamamı, ahlak, dirayet, zeyreklik, feraset.” [1]
TDK tanımında dahi görüleceği üzere ‘zeka’ sadece insana mahsus tutulmuş bir yetenek olarak varsayılmış olsa bile, bu tanımın yakın gelecekte değişeceği tahmin edilebilir. ( bilişim suçları, bilişim hukuku, internet hukuku )
Yapay zeka ise bilgisayara biliminin ve bilgisayar mühendislerinin ilgilendiği bir alandır; insanların zeka olarak adlandırdığı bazı düşünme yöntemlerini kendi kendilerine yapabilen makineler anlamına gelmektedir. Yapay zeka, bu tür makineleri yapmak kullanılan bir şemsiye terimdir. [2]
Makine öğrenimi ve derin öğrenme, yapay zekaya ulaşmak için kullanılan yöntemlerdir; derin öğrenme makine öğrenim yolunu kullanarak, daha güçlü bilgisayarlarla daha komplike sorunların aşılmasında kullanılır ve büyük veri ile ilişkilendirilir. Öte yandan makine öğrenimi, insanların davranışlarını taklit ederek kendi davranış ve duygularını oluşturan makinelerin yapımında daha etkin yol oynar. Makine öğrenimi yardımıyla makineler her adımda daha çok şey öğrenir. ( bilişim suçları, bilişim hukuku, internet hukuku )
Yapay Zekanın Hukuki Statüsü
Yapay Zekanın Bir Kişiliği Var Mı?
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun ilk kitabı kişiler hukukudur; Türk hukukunda kabul gören iki tür kişilik vardır: Gerçek kişi ve tüzel kişi. Gerçek kişiler insanlardır ve sadece insan olmakla bazı haklar kazanırlar ve borçlar edinirler. [1] Tüzel kişiler ise insan değildirler ancak toplumsal hayatta hukuki işlemler yapabilmek adına hukuki kişilik edinmiş kişi ve mal topluluklarıdır. Peki yapay zeka bu iki kişilik türünden birine girecek midir?
Bu hususta yapay zekaya bir kişilik atfetmek tartışmalı bir konudur. Bu konuya ilişkin kabul edilmiş birkaç görüş vardır. Bunlardır ilki yapay zekanın bir eşya statüsünde olduğudur. Bu görüş daha basit nitelikteki yapay zekalar için uygun görülebilir. Örneğin satranç oynamaya programlanmış bir yapay zeka sadece karşısındaki komuta karşı programlanan hareketi yapacak ve böylece satranç oynamış olacaktır.
Ancak daha kompleks yapıdaki yapay zekalardan bahsederken ‘eşya’ statüsü oldukça yanlış olacaktır. Bu görüş, yapay zekanın bir gerçek ya da tüzel kişinin mülkiyetinde olan eşya statüsünde olması sonucunu doğuracaktır. Bu görüş birçok açıdan yanlıştır.
Eğer ki yapay zeka eşya statüsünde kalırsa, ilerleyen teknolojiyle birlikte insandan daha bağımsız yapay zekalar doğacak ve kendi iradeleri ile yaptıkları hareketlere hukuk bir sonuç bağlayacak, böylece insandan bağımsız hareket eden bir yapay zekanın sorumluluğu karşısında, hiçbir şeyden haberi olmayan malik sorumlu hale gelecektir. Halbuki yapay zeka tasarımcılarının bile öngöremediği hareketleri sergileme yetisine sahiptir. [2]
23 Mart 2016 tarihinde Microsoft, Tay isimli bir chatbot’ a Twitter hesabı tahsis etmiş ve yapay zekanın gelişimini gözlemlemiştir. Diğer Twitter kullanıcılarının dönütlerine göre Tay kendini geliştirmiş ve kendisine gelen her cevapla kelime haznesini geliştirmiştir. Sadece 12 Tweet sonrası Tay soykırım destekçisi, ırkçı ve politik yazılar yazmaya başlamıştır. Bu sonucu öngörememiş olan Microsoft yetkilileri, Tay’ ın Twitter ile ilişkisini kesmişti. [3] Bu örnek ile daha iyi anlaşılacaktır ki yapay zeka basit bir eşya statüsüne girmemesi gereken bir kavramdır.
Avrupa Parlamentosu 2017 yılının başlarında bir rapor yayınlayarak, yapay zekanın gelecekte hukuk dünyasını etkileyeceğini fark etmiş ve buna yönelik çözüm önerileri sunmuştur. Rapordaki en dikkat çekici nokta, yapay zekalara özel ‘elektronik kişilik’ verilmesi önerisi olmuştur. Kişilik hukuku bakımından yeni bir düzenin habercisi olan bu rapor, yapay zekaların sorumluluğu düzenlemesinin ne denli karmaşık olduğunu, hukuki temele oturması için bir kişiliklerinin olması gerektiğini, bu kişiliğin de ancak yeni bir kişilik tanımıyla olabileceğini göstermiştir.
Kusursuz Sorumluluk
Yapı Malikinin Sorumluluğu
Kusursuz sorumluluk istisnai nitelikte bir sorumluluk türüdür. Haksız fiillerde olduğu gibi bir kusur aranmaz, kanunun düzenlediği hallerde kusur aranmayan sorumluluk yüklenmesi halidir. Bu hususta önem gösterilecek kural, kusursuz sorumlu tutulan kişinin, belirli bir olayda zararın doğmaması için yeterli dikkat ve özeni göstermesi gerektiğidir. [1] Böylece belli konumdaki kişileri kanun aracılığı ile daha fazla özen göstermeye teşvik edilmiştir.
Yapay zekanın kusursuz sorumluluk çerçevesinde sorumlu olması için kategorize edilebilecek birkaç başlık bulunmaktadır, bunlardan biri yapay zekanın yapı maliki gibi sorumlu olması durumudur.
TBK md. 69 incelendiğinde yapı maliki gibi sorumlu tutulmanın beş şartı bulunmaktadır: Bina ve yapı eserinin varlığı, malik veya intifa ve oturma hakkı sahibi varlığı, yapının yapılmasında bir eksiklik veya bozukluk, zarar ve illiyet bağdır. [2] Dolayısı ile yapı malikinin sorumluluğuna gidilebilmesi için yapının öngörülebilecek tüm doğal afetlere karşı önlemlerinin alınmış olması ve yapının bunlara karşı güçlendirilmesi gerekmektedir. Yargıtay [3], zarara sebep olan yapının bina, yol, baraj, set, elektrik direği, tribün, stadyum ve benzeri “yeryüzüne bağlı inşa eseri” olması gerektiğini içtihatları ile belirtmiştir. [4]
Yapay zekanın yapı maliki gibi sorumlu tutulması hususunda farklı görüşler vardır. Bir görüşe göre “yapı” ile anlaşılacak şey bir ev veya yapay zeka ile donatılmış bir akıllı ev olması, TBK md. 69 açısından bir fark yaratmamakta; ikisi de kanun önünde yapı olarak nitelendirilmektedir.
Diğer bir görüşe göre ‘Hakkaniyet Sorumluluğu’ gereği yapay zeka kodlayan, kodlanan teknolojiyi mekanize eden veya ürünü nihai haliyle satan şirket yetkililerine sorumluluk atfedilebilecektir. [5]
Kanaatimce gelecekte bir yapı inşaa etmeye ehil yapay zekaların varlığı kaçınılmaz bir gerçektir. Şöyle bir olay kurguladığımızda, yapay zekanın yapı maliki gibi sorumlu olacağını
söyleyebiliriz: Bina inşaa etmek için kodlanmış bir yapay zeka olduğunu düşünelim. Bu yapay zeka binanın değişen koşullarına göre yeniden hesaplama yapıp, en başta proje müdüründen onay almış olan tasarımı yapmıyor ve kendisi yeni bir tasarımı uyguluyor olsun. Y
eni tasarımla inşaa edilen bina içermesi gerekenden daha az demir içeriyorsa ve bu sebeple deprem testlerinden geçemiyorsa burada yapay zekanın bir sorumluluğunun doğacağı kanaatindeyim. Ancak yapay zeka ne sıfatla davanın tarafı olacak ve hangi malvarlığı ile tazminat yükünü yüklenecek soruları cevapsızdır. Karma bir görüş olarak binanın zararına sebep olan yapay zekanın bir daha kullanılmasının yasaklanması ve inşaat şirketinin tüzel kişiliği üzerinden bir yaptırımla karşılaşması söz konusu olabilecektir.
Sonuç
Avrupa Parlamentosu’ nun yapay zekaya ilişkin raporu, yapay zekanın hukuki kişiliğinin ve statüsünün tartışıldığı ilk uluslararası metin olması nedeniyle oldukça büyük önem arz etmektedir. Sadece tavsiye niteliği taşıyor olsa da uluslararası platformdaki hukukçuların yapay zeka ve kişilik konusunu ele almasına yardımcı olmuştur. Yapay zekaya bir kişilik atanmasının bir sonucu da otonom davranışlarından sorumlu olmasıdır.
Sorumluluk konusu ise sorumluluk ve kusursuz sorumluluk olarak incelenmektedir. Kusursuz sorumluluğun bir alt görünümü olan özen sorumluluğu, yapı malikinin sorumluluğunu düzenlemektedir. Bu makalede yapay zekaların yapı maliki gibi sorumlu olabilme durumlarını tartıştık. Yapay zeka ile ilgili çoğu kavram henüz açıklığa kavuşmuş değildir. Sorumlu tutulmaları durumunda tazminat nasıl ödenecek?
Yapay zekalara hürriyeti bağlayıcı ceza vermek mümkün olacak mı? Bir vatandaşlıkları olacak mı, olacaksa evlenme, miras bırakma gibi durumlar nasıl düzenlenecek? Bu sorular yapay zekaların hayatımıza entegre olmasıyla birlikte çeşitlendirilebilecektir.
Türkiye adına gerekli hukuki düzenlemelerin yapılması ve bu tartışmaların temel bulması için öncelikle kendini geliştiren yapay zekaların çeşitçe artması, makine öğrenmesine ve derin öğrenmeye yatırımların yapılması ve uluslararası alandaki hukuki gelişmelerin gecikmeden takip edilmesi gerekmektedir.
Ayrıca yapay zeka hukuku anlamında genel hukuki durumu bağlantıdan öğrenebilirsiniz.
Kaynakça
- Sarı, O., (Mart 2020). Yapay Zekanın Sebep Olduğu Zararlardan Doğan Sorumluluk. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (147), 251-312. ( bilişim suçları, bilişim hukuku, internet hukuku )
- Akkurt , “YAPAY ZEKÂNIN OTONOM DAVRANIŞLARINDAN KAYNAKLANAN HUKUKÎ SORUMLULUK”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, c. 0, sayı. 13, ss. 39-59, Haz. 2019, doi:10.18771/mdergi.581875
- Bak , “Medeni Hukuk Açısından Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Yapay Zekâ Kullanımından Doğan Hukuki So”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, sayı. 35, ss. 211-232, Tem. 2018
- Karanfil, S. “Yapı Malikinin Sorumluluğu” Kadir Has Üniversitesi Yüksek Lisans Tezleri s. 51
- Altınok, A. “CHATBOT ve YAPAY ZEKALI ASİSTANLARA HUKUKSAL YAKLAŞIM” İstanbul Barosu Dergisi, Cilt:93 Sayı:3 Yıl:2019 s. 262
- AKBİLEK, M., Teknolojinin Pandora Kutusu: Robotların Hukuki Kişilikleri(!) ve Hukuki Sorumlulukları, Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3.6, (2017): 215-236
Dipnotlar
[1] B. Bak , “Medeni Hukuk Açısından Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Yapay Zekâ Kullanımından Doğan Hukuki Sorumluluk”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, sayı. 35, Tem. 2018
[2] https://ozay.av.tr/publication/bina-veya-diger-yapi-eseri-malikinin-sorumlulugunun-hukuki-niteligi
[3] 4 HD. 03.12.1984, E. 6897/ K.8929; 4 HD. 28.11.10989, E. 5345/ 9157; 4. HD. 05.10.1988
[4] S. Akkurt , “YAPAY ZEKÂNIN OTONOM DAVRANIŞLARINDAN KAYNAKLANAN HUKUKÎ SORUMLULUK”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, c. 0, sayı. 13, ss. 39-59, Haz. 2019, doi:10.18771/mdergi.581875
[5] https://www.hukukihaber.net/makale/yapay-zeka-ve-hukuki-sorumluluk
[1] “Her insanın hak ehliyeti vardır. Buna göre bütün insanlar, hukuk düzeninin sınırları içinde, haklara ve borçlara ehil olmada eşittirler.” (TMK md. 8)
[2] BOZKURT YÜKSEL/BAK, s. 98.
[3] https://www.bbc.com/news/technology-35902104
[1] Türk Dil Kurumu İnternet Sözlüğü, Kaynak: https://tdk.gov.tr
[2] B. Bak , “Medeni Hukuk Açısından Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Yapay Zekâ Kullanımından Doğan Hukuki So”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, sayı. 35, ss. 211-232, Tem. 2018
İstanbul Anadolu Lisesi ve MEF Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunu, İstanbul Üniversitesi Tarih bölümü öğrencidir. İstanbul Barosu mensubu stajyer avukattır.