T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Yapay Zekâ Etiği Tavsiyeleri Çıktı: Kapsamlı Değerlendirme
Bu kapsamlı rehber, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanmıştır ve eğitim ekosistemine yapay zekâ (YZ) teknolojilerinin güvenilir, ahlaki ve sorumlu biçimde dâhil edilmesine yönelik yol haritası sunmaktadır. Kitapçık, YZ’nin öğrenme süreçlerinden idari modellere kadar uzanan derin dönüştürücü etkisini ele alırken, bu değişimin yalnızca teknik değil, aynı zamanda pedagojik ve etik bir yeniden yapılanmayı gerektirdiğini vurgulamaktadır.
Kitapçığın temel motivasyonu, Cumhurbaşkanlığı’nın vizyonu ve 12. Kalkınma Planı çerçevesindeki Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi doğrultusunda hazırlanan “Eğitimde Yapay Zekâ Politika Belgesi ve Eylem Planı (2025-2029)” ile uyumludur. Bu çerçevede, YZ’nin eğitimde uygulanması sürecinde tüm paydaşların bilinçli bir yaklaşım benimsemesi hedeflenmektedir. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) ise bu teknolojik entegrasyonu, millî, manevî ve evrensel değerlerle bütünleştiren, hak ve özgürlükleri, eşitliği ve liyakati merkezine alan bir eğitim felsefesiyle desteklemektedir.
Etik Zorunluluklar ve Temel Prensipler
YZ’nin sunduğu kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri ve verimlilik artışı potansiyeline karşın , kitapçık bu fırsatların kişisel verilerin muhafazası, algoritmik önyargıların engellenmesi, adalet, şeffaflık ve hesap verebilirlik gibi yüksek etik sorumluluklarla birlikte geldiğini net bir şekilde ifade eder. Teknolojinin eğitimdeki rolü, bireylerin haklarını ve temel insani değerleri koruyan ahlaki bir bakış açısıyla sağlıklı bir zeminde şekillendirilebilir.
Temel etik ilkeler tüm uygulamaların merkezinde yer almalıdır:
- İnsan Onuru ve Eşitlik: YZ sistemlerinin geliştirilmesi ve kullanımı, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine mutlak saygı göstermelidir. İnsan onuru ve eşitlik daima öncelikli değer olmalı, hak ihlallerine kesinlikle müsaade edilmemelidir. YZ, duyguyu göz ardı eden, değerleri dışlayan bir araç değil, insanın hizmetine konumlanmış bir teknoloji olmalıdır.
- Veri Yönetimi ve Gizlilik: Veri işleme faaliyetleri, hukuka uygunluk, dürüstlük, ölçülülük ve güvenlik prensiplerine sıkı sıkıya bağlı kalmalıdır. Açık rıza özgür iradeyle ve bilgilendirilmiş şekilde alınmalı; özel nitelikli veriler (sağlık, biyometrik bilgiler gibi) en üst düzeyde güvenlik tedbirleriyle muhafaza edilmelidir.
- Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik: YZ sistemlerinin karar mekanizmaları, kullandığı veri setleri ve sonuç üretme yöntemleri tüm paydaşlara şeffaf biçimde açıklanmalıdır. Projenin başlangıç aşamasında veri sorumlusu ve veri işleyen rollerinin kesin olarak tanımlanması, sorumluluğun paylaşılması ve hesap verebilirliğin sağlanması açısından hayati önem taşır.
Paydaşlara Yönelik Özelleşmiş Rehberlik
Kitapçık, YZ’nin sorumlu kullanım kültürünü oluşturmak için eğitim ekosisteminin her bir bileşenine özgü tavsiyeler sunar:
- Geliştiriciler, Üreticiler ve Servis Sağlayıcılar: Sistemlerin tasarım aşamasında gizliliğin temel alınması (privacy by design) zorunludur. Gereksiz veri toplanmasından (veri minimizasyonu) kaçınılmalı ve özellikle yüksek risk taşıyan projelerde Mahremiyet Etki Değerlendirmesi yapılmalıdır. Çocuklara yönelik platformlar, onların bilişsel ve duygusal gelişimine uygun şekilde tasarlanmalı; uygunsuz içerikten koruma sağlayacak filtreleme sistemleri zorunlu hale getirilmelidir. En önemlisi, kritik karar noktalarında her zaman insan denetimi (human-in-the-loop) mekanizması tesis edilmelidir.
- Öğretmenler ve İdareciler: Eğitimciler, kullandıkları YZ araçlarının veri toplama süreçlerini bilmeli ve bu bilgileri öğrencilere ve velilere net bir şekilde aktarmalıdır. YZ sistemlerinin cinsiyet, dil veya sosyoekonomik durum gibi konularda önyargı barındırma riskine karşı farkındalık oluşturulmalı ve bu riskler sürekli izlenmelidir. YZ’den gelen otomatik puanlamaların veya geri bildirimlerin tek başına nihai karar haline gelmesine izin verilmemeli, öğretmen değerlendirmesi her zaman sürecin ayrılmaz bir unsuru olmalıdır. İdareciler ise YZ kullanımına ilişkin kurumsal bir politika oluşturmalı ve algoritmik adalet testlerini düzenli olarak yaptırmalıdır.
- Öğrenciler ve Veliler: Öğrenciler, yapay zekâ tabanlı platformlarla özel hayatlarına ait (sağlık, aile bilgisi gibi) bilgileri kesinlikle paylaşmamalıdır. YZ önerilerini eleştirel bir gözle sorgulamalı ve şüpheli durumlarda mutlaka öğretmenleri veya aileleriyle paylaşmalıdır. Veliler ise, çocuklarının kullandığı sistemleri yakından tanımalı, kişisel verilerin korunması konusundaki yasal haklarını öğrenmeli ve kullanmalı; YZ sistemlerinin çocuğun motivasyonu ve sosyal ilişkileri üzerindeki etkilerini düzenli olarak gözlemlemelidirler. Ayrıca, YZ’nin nasıl çalıştığını, avantajlarını ve sınırlılıklarını çocuğa yaşına uygun bir dille açıklayarak sorgulayıcı düşünmeye teşvik etmelidirler.
Sonuç
Bildiğimiz gibi eğitimin en önemli amacı ve sonucu, ahlaki ve etik değerler olmalıdır. Ahlaki ve etik değerler olmadan teknolojinin de bir faydası yoktur. Bu kitapçık, dijital dönüşümün sadece teknik bir yenilik değil, aynı zamanda etik, hukuki ve toplumsal sorumluluk gerektiren kapsamlı bir değişim olduğunu benimseyerek, eğitimde adil, güven temelli ve kapsayıcı bir YZ ekosisteminin temellerini atmayı amaçlamaktadır.
Diğer raporlarımızı bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Edux Academy’deki “Avukatlar için Yapay Zeka Eğitimi’ne” kaydolmak için bağlantıya tıklayınız.
Rapor Hazırlayan: Av. Ali ERŞİN (LL.M.)
Hukuk ve Bilişim Der. Gen. Koor.
Ankara Barosu’na kayıtlı avukattır. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 2019 yılında mezun olmuştur. Hukuk ve teknoloji alanlarında çalışmalar yürütmekte olup, Hukuk ve Bilişim Dergisi ile Blog’un genel koordinatörlük ve editörlük görevlerini yürütmektedir. Anadolu Üniversitesi S.B.E. Özel Hukuk Anabilim Dalından “Metaverse Dünyasında Fikri Hakların Korunması” konulu yüksek lisans tezi ile mezun olmuştur.