İtalya’da Yapay Zekâ Hukuku: Ulusal Düzenleme Denemesi ve AB AI Act ile İlişkisi
Yapay zekâ teknolojilerinin ortaya çıkışından bu yana gelişimi, hukuk düzenlerini ve normlarını geliştirmeye zorlamaktadır. Avrupa Birliği’nin 2024 yılında kabul ettiği Yapay Zekâ Tüzüğü (AI Act), yapay zekâ alanında küresel ölçekte ilk kapsamlı düzenleme olarak kabul edilmektedir.¹ Bununla birlikte, İtalya’nın 2025 yılında kendi ulusal yapay zekâ yasasını çıkartması bu alanda dikkat çekici bir adım olarak değerlendirilebilir.²
İtalya’nın yapay zekâ yasası temel ilkelerine, kurumsal çerçevesi, AI Act ile uyumu ve farklılıkları bakımından daha ayrıntılı bakıldığında; ayrıca düzenlemenin güçlü ve zayıf yönleri değerlendirildiğinde öne çıkan içerikler şu başlıklar altında öne çıkmaktadır;
Düzenlemenin Hedefi
AI Act’in üye devletlerde doğrudan uygulanabilir olmasına rağmen İtalya’nın ayrıca kendi ulusal yasasını çıkarması, üç temel nedene dayanmaktadır:
- Çocuk koruması, sağlık hizmetleri ve iş ilişkileri gibi ulusal öncelik arz eden alanlarda ek güvence sistemlerini sağlaması,
- Yapay zekâ sistemleri aracılığıyla işlenen suçların yaptırımlarına ilişkin ceza hukukunda var olan boşluklarının giderilmesi,
- Yapay zekâ ekosistemine yönelik ekonomik ve kurumsal alanlarda teşviklerin düzenlenmesi.
Temel İlkeler
Yasa, şeffaflık, hesap verebilirlik, veri koruma, siber güvenlik, ayrımcılıkla mücadele, insan denetimi ve sürdürülebilirlik ilkeleri üzerine inşa edilmiştir.³ AI Act ile aynı doğrultuda olan bu ilkeler, özellikle çocuk koruması ve cezai hükümler bakımından AI Act’in ötesine geçerek kapsamını oldukça genişletmiştir.
Düzenlemenin Muhtevasında Öne Çıkanlar
– Çocukların korunması: 14 yaş altı bireylerin yapay zekâ sistemlerini kullanabilmesi ebeveyn iznine bağlanmış, yaş doğrulama sistemleri zorunlu kılınmıştır.
– Ceza hukuku boyutu: Zararlı deepfake içerik üretimi ve yayımı, 1 ila 5 yıl hapis cezası ile yaptırıma bağlanmıştır. Yapay zekâ aracılığıyla işlenen dolandırıcılık ve benzeri suçlarda cezaların ağırlaştırılması öngörülmüştür.⁴
– Sağlık hizmetleri: Yapay zekâ sistemleri, tanı ve tedavi süreçlerinde kullanılabilir; ancak nihai kararın hekimin sorumluluğunda olacağı düzenlenmiştir.
– İş hukuku: İşverenlerin yapay zekâ kullanımını çalışanlara açıklama ve anlatma yükümlülüğü getirilmiştir. Ayrıca bu alanda izleme faaliyetlerini sürdürülebilmesi adına “İş Dünyasında Yapay Zekâ Gözlemevi” kurulmuştur.
– Fikri mülkiyet: İnsan katkısı bulunan yapay zekâ destekli eserlerin güncel mevzuatlar uyarında telif korumasından yararlanabileceği düzenlenmiştir.
– Veri yönetimi: Kamu kurumlarının kullandığı yapay zekâ sistemlerinin sahip oldukları verilerinin mümkün olduğunca İtalya sınırları içerisinde depolanması şart koşulmuştur.
– Yatırım teşvikleri: Yapay zekâ alanındaki girişimlere 1 milyar Avro tutarında fon ayrılmıştır.
Kurumsal Çerçeve
Yasanın uygulanmasında AgID (Agenzia per l’Italia Digitale) ve ACN (Agenzia per la Cybersicurezza Nazionale) başlıca düzenleyici kurumlar olarak belirlenmiştir.⁵ Bunun yanı sıra finans, sigortacılık ve medya gibi sektörlerde ilgili düzenleyici kurumlar kendi alanlarında yapay zekâ uygulamalarını denetiminden sorumlu tutulmuştur.
Genel İzlenim
İtalya’nın düzenlemesi, ulusal düzeyde öncü bir girişim niteliği taşımaktadır. Çocukların korunmasına yönelik sıkı hükümler, deepfake suçlarına ilişkin açık yaptırımlar ve ekonomik teşviklerin öngörülmesinin söz konusu yasanın güçlü yönlerinden olduğu söylenebilir. Bununla birlikte, teorinin pratiğe yansıması kısmında bir takım eksikliklerin tamamlanması gerebilir:
– Düzenleyici kurumların bağımsızlığı ve görev tanımı tartışılabilir,
– Teknik uzman eksikliğinin giderilmediği takdirde nedeniyle denetim kapasitesi sınırlı kalabilir,
– Küçük ve orta ölçekli işletmelerin uyum maliyetleri yüksek olabileceğinden geçiş sürecini zorlaştırabilir,
– 1 milyar Avro’luk fonun, küresel ölçekte ABD ve Çin yatırımlarıyla kıyas edildiğinde yetersiz olduğu aşikardır.
İtalya, yapay zekâ hukukunda ulusal yasa çıkaran ilk AB ülkesi olarak, AI Act’in ötesine geçen düzenlemeler getirmiştir. Özellikle çocuk koruması ve ceza hukuku alanındaki yenilikçi hükümler, bu ülkeyi diğer üye devletler için model haline getirebilir. Bununla birlikte, düzenlemenin başarısı çoğunlukla uygulamada sağlanacak etkinliğe ve küresel boyutta rekabet potansiyeline göre değişiklik gösterecektir.
Şeyma KARAKOÇ’un “AB AI Act” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Zeynep ERTEN’in 16. Sayı’mızda çıkan “MiCA ve Getirdikleri” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Yazar: Zeynep Rana GÜLTEKİN
Kaynakça
- Avrupa Parlamentosu ve Konsey, “Yapay Zekâ Tüzüğü (AI Act)”, Resmî Gazete, 13.06.2024, L 1689.
- Parlamento Italiano, Legge sull’Intelligenza Artificiale, Gazzetta Ufficiale della Repubblica Italiana, Eylül 2025.
- Avrupa Komisyonu, Ethics Guidelines for Trustworthy AI, Brüksel 2019.
- Ministero della Giustizia (İtalya), Relazione illustrativa alla legge sull’Intelligenza Artificiale, Roma 2025.
- Agenzia per l’Italia Digitale (AgID) ve Agenzia per la Cybersicurezza Nazionale (ACN), Resmî Duyurular, 2025.
