Dijital Replika Sözleşmesi
Giriş
Hukukun sabitliyi ve değişmezliği hukuk sistemine güven bakımından oldukça önemli bir unsur olsa da hukukun ayrıca, teknolojilerin gün geçtikçe gelişmesi ve değişmesine de ayak uydurması gerekmektedir. Aksi takdirde gelişen teknolojilere ayak uyduramayan hukuk sisteminin köhneliği çeşitli kişilik hakkı ihlallerine neden olacaktır. Bu çerçevede gelişen teknolojilerin kişilik haklarını değiştirmesi ve dönüşmesi kaçınılmazdır. Bu değişim neticesinde Amerikan hukukunda dijital replika kavramı ortaya çıkmıştır. Bu makale kapsamında kişilik hakkının bir uzantısı olan dijital replika kavramı ve bağlantılı hususlar ele alınacaktır.
Dijital Replika Tanımı
Kişilik hakkı, Yargıtay’ın bir kararında “kişilik hakları, kişinin kendi hür ve bağımsız varlık bütünlüğünü sağlar. Bu hak insanın doğumu ile kazanılan ve kişiliğe bağlı bir haktır. Hayat, beden ve ruh tamlığı, vicdan, din, düşünce ve ekonomik çalışma özgürlüğü, şeref, haysiyet ve itibar, ün, ad, sır ve resim hep kişisel varlıklar” şeklinde düzenlenmiştir (Yargıtay’ın Kişilik Hakkı Tanımı, 2017). Kişilik haklarının ticarileşmesi (imaj hakları) kavramı, Türk ve İsviçre hukukunda doğrudan düzenlenmemekle beraber Amerikan hukukunda geniş uygulama alanına sahiptir. Bu bakımdan özellikle ticarileşebilen haklara insan hakları yaklaşımı ile değil ekonomik yaklaşım benimsemiş olan Amerikan hukukunda ilgili hakların sözleşmelere konu olması ve sahibinin istediği gibi devri mümkün kılınmıştır. Dijital replika, ise imaj haklarının dijitalleştiği günümüz dijital ekonomisinde kişilik haklarının olası teknolojik (ağırlıklı olarak yapay zeka destekli) saldırılara karşı korunması amacıyla kabul edilmiştir (İbrahimli, 2024, s. 147-148).
Dijital Replika ilk olarak New York Medeni Kanun’u 50-F maddesinde düzenlenmiştir. New York Medeni Kanunu’nda düzenlenmiş dijital replika kavramına göre, “bir bireyin gerçekte performans sergilemediği, ayrı ve yeniden oluşturulmuş bir orijinal ifade edici ses kaydı veya görsel eser içinde bireysel bir performansın yeni oluşturulmuş, orijinal, bilgisayar tarafından üretilen bir elektronik performansını” olarak tanımlanmıştır (İbrahimli, 2024, s. 155-156). İlgili tanımın kapsamına örnek verecek olursak Metaverse’de hususiyetimizi taşıyan bir karakter veya ünlü birinin Fortnite oyununda kullanılabilir avatarı örnek verilebilir. Bu bakımdan ilgili düzenleme dijital dünyada oldukça önemli olan imaj haklarının dijital boyutunu ele aldığını rahatlıkla söyleyebiliriz.
Dijital replikaya ilişkin diğer düzenleme ise yine New York Senato Tasarısı 7676B ile 1 Ocak 2025’te yürürlüğe giren New York Borçlar Kanunu’nun 302. maddesinde ele alınmıştır. İlgili düzenleme dijital replikaların oluşturulması ve kullanılmasına ilişkin sözleşmeleri düzenlemektedir. İlgili düzenlemeye göre dijital replika “bir bireyin sesinin veya imajının (benzerliğinin) kolayca ayırt edemeyeceği kadar gerçekçi dijital bir simülasyonu” olarak tanımlanmıştır (New York Senatosu, 2025).
Dijital replika kavramı, aynı zamanda 19 Haziran 2025’te yürürlüğe girecek olan New York Moda İşçileri Yasası kapsamında da düzenlenmiştir. İlgili düzenlemeye göre, dijital replika, “modelin yüzü, vücudu veya sesi dahil ancak sınırlı olmamak kaydıyla bir modelin imajının (benzerliğinin) önemli ölçüde bilgisayar tarafından oluşturulmuş veya yapay zeka tarafından geliştirilmiş bir temsil” şeklinde tanımlanmıştır (New York Senatosu, 2025).
Dijital Replika Sözleşmesi
New York Borçlar Kanunu’nun 302. maddesine göre gerçek kişinin performansının dijital replikasının oluşturulması ve kullanılması için dijital replika sözleşmesinde genel hükümsüzlük hallerinin mevcut olmaması ve aşağıdaki şartların gerçekleşmesi gerekmektedir:
- İlgili kişinin izni;
- Kullanım amacının sözleşmede açıkça belirlenmesi ve kullanımın ilgili kişinin izninin kapsamını aşmaması;
- Dijital replika sözleşmesi imzalanırken ilgili kişinin avukatının veya sendika temsilcisinin katılmış olması (New York Senatosu, 2025).
Yukarıdaki şartları gerçekleştirmeyen dijital replika sözleşmesi kesin hükümsüzdür.
Yapay zeka teknolojilerinin gelişmesi ile (özellikle Deepfake teknolojisinin etkisiyle) sanatçılar yapay zeka teknolojileri ile üretilmiş ses ve görüntülerin kullanımından açıkça zarar görmektedir. İlgili düzenleme imaj haklarını kullanan kişilerin dijital dünyadaki kişilik haklarını korumayı amaçlamaktadır. İlgili düzenlemede avukata ve sendika temsilcisine yer verilmesinin en büyük sebebi dijital replika sözleşmesi kapsamında ele edilen hakların oldukça geniş ve kapsamlı olması nedeniyle kişilerin hukuki menfaatlerinin gereğince korunmasını sağlamaktır (Lopez, Kelley, & Mantrala, 2025).
New York Moda İşçileri Yasası kapsamında olan bir modelin dijital replikasını oluşturmak için imaj sözleşmesinden ayrı olarak ödeme ve geçerlilik süresini de içeren yazılı bir onayın alınması zorunludur. İlgili usulünün izlenmediği, hukuka aykırı kullanımlarda modele şikayette bulunma hakkı tanınmıştır (New York Senatosu, 2025).
Sektörel Düzenleme
Son yıllarda yapay zeka teknolojilerinin sanatçılar üzerindeki hukuka aykırı kullanımı, işçi sendikaları tarafından endişe ile takip edilmekte ve çeşitli çözümler üretilmeye çalışılmaktadır. SAG-AFTRA sendikası sanatçıların yapay zeka tarafından üretilen replikalarının sanatçıların yerini alabileceği yönüne endişeli öngörüsünü umuma iletmekle beraber SAG-AFTRA, ilgili konuda rehber ilkeler yayınlamıştır. İlgili ilkelerde ilgili kişinin,
- Dijital replikanın kullanılıp kullanılmayacağına veya değiştirilip değiştirilmeyeceğine onay verme hakkı ve onay vermeden önce belirli kullanım veya değişiklik hakkında bilgi edinme hakkı (bilgilendirilmiş onay);
- Dijital replikanın kullanıldığında ödeme alma hakkı;
- Kullanımdan 48 saat önce bilgilendirilme hakkı;
- Genel işlem koşullarının uygulanmaması hakkı;
- Dijital replikanın oluşturulması için yapılan çekimlerin iş saati olarak değerlendirilmesi hakkı vs. hakları düzenlenmiştir (SAG-AFTRA).
Sonuç
Dijital replika hukuk dünyası için oldukça yeni bir kavramdır. İmaj haklarının bile Kıta Avrupası hukukunda yaygınlaşmadan ilgili hakların dijital boyutu olan dijital replika kavramının birçok düzenlemeye konu olması ilgili ülkelerin hakların ekonomik boyutuna verdiği değeri açıkça göstermektedir. Şimdilik sadece New York eyaleti ile sınırlı kalsa da uzmanlar dijital replika kavramının diğer eyaletlerde hatta federal seviyede de yakın zamanda mevzuata gireceğini öngörmektedir.
Dijital replika sadece kişileri sadece dijital dünyadaki tehlikelerle korumakla kalmıyor yapay zeka teknolojilerinin (özellikle Deepfake) davaya konu olması durumunda oluşacak hukuki belirsizlikleri de önlemektedir. İlgili düzenleme yapay zeka teknolojilerinin gelişmesine ket vurmadan kişileri muhtemel tehlikelere karşı koruyarak özellikle eğlence sektörünün hukuki zeminini daha da güçlendirmektedir. Bu bakımdan dijital replika kavramı sadece ABD ile sınırlı kalmayarak Kıta Avrupası ülkelerinde de kabul edilmesi hiç şüphesiz kişilik haklarının dijital dünyada korumasını yardımcı olacaktır.
Kanan İbrahimli’nin 15. Sayı’mızdaki “Deepfake ve Adli Bilişim” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Yazarın tüm blog yazılarını okumak için bağlantıya tıklayınız.
Kaynakça
İbrahimli, K. (2024). Derinkurgu (Deepfake) Teknolojisi İle Üretilen Ses ve Görüntülerin Kullanılmasından Doğan Sorumluluk. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
Lopez, M. A., Kelley, B., & Mantrala, S. (2025, 01 25). New York’s Digital Replica Law and its Impact on Artificial Intelligence and the Entertainment Industry. Amerika Birleşik Devletleri. 03 21, 2025 tarihinde https://www.littler.com/publication-press/publication/new-yorks-digital-replica-law-and-its-impact-artificial-intelligence adresinden alındı
New York Senatosu. (2025, 01 01). New York Borçlar Kanunu’nun 302. Maddesi. New York, Amerika Birleşik Devletleri. 03 21, 2025 tarihinde https://www.nysenate.gov/legislation/laws/GOB/5-302 adresinden alındı
New York Senatosu. (2025, 06 19). New York Moda İşçileri Yasası. New York, Amerika Birleşik Devletleri. 03 21, 2025 tarihinde https://www.nysenate.gov/legislation/bills/2023/S9832 adresinden alındı
SAG-AFTRA. (tarih yok). Digital Replicas 101. 03 21, 2025 tarihinde https://www.sagaftra.org/sites/default/files/sa_documents/DigitalReplicas.pdf adresinden alındı
Yargıtay’ın Kişilik Hakkı Tanımı, 2016-491/2022 (Yargıtay 05 10, 2017).
Lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Maliye ve Hukuk bölümlerini çift anadal yapmak suretiyle İktisat Fakültesini birincilikle bitirdi. Yüksek lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Özel Hukuk Tezli Yüksek Lisans bölümünde “Deepfake (Derinkurgu) Teknolojisi İle Üretilen Ses ve Görüntülerin Kullanılmasından Doğan Sorumluluk” konulu tez ile tamamladı. İstanbul Üniversitesi Özel Hukuk Doktora programında öğrenimine devam etmektedir.
Başta kişisel verilerin korunması hukuku, fikri mülkiyet hukuku ve yatırım hukuku olmak üzere birçok alanda makale, bildiri ve kitap bölümü bulunmaktadır. Ayrıca bilişim hukuku ve siber zorbalık alanında birçok projede eğitmen olarak görev yapmıştır.