Tesla ve Toplu İşten Çıkarmalar (Layoffs)
Son günlerde dünyayı kasıp kavuran ekonomik kriz dünya çapında önemli bir ün ve prestij kazanan şirketleri de vurdu. Bu şirketler silikon vadisinin ünlü teknoloji şirketlerinden startup olarak kurulan girişimlere kadar geniş bir yelpazede çeşitlenmekte. En dikkat çekici olanı ise teknoloji devi, elektrikli araç üreticisi Tesla. Ancak, Tesla son günlerde ürettiği son model teknolojilerle değil toplu işten çıkarmalarla gündemde yer almakta. Slikon vadisinde yer alan şirketlerden günümüze yayılan layoffs artık Tesla’nın da gündeminde. Tesla’nın gerçekleştirdiği ve layoffs olarak bilinen toplu işten çıkarmalar toplu dava olarak hakim karşısında. Davanın ve tarafların uyuşmazlığa düştüğü konu ise yasalar tarafından öngörülen şekilde önceden bildirilmediği gerekçesiyle işçilerin toplu olarak işten çıkarılması. Bu makale hem Tesla toplu işten çıkarmalarının detaylarını, alternatif uyuşmazlık yöntemi olan tahkimin olayda uygulanması gerekip gerekmediğini hem de konunun Türk hukukunda ki yansımalarını ele alacağız. Herkese keyifli okumalar dilerim.
1. Uyuşmazlığın Kısa Özeti: Mahkeme mi Hakem mi?
Toplu işten çıkarmalar neticesinde çalışanlar 60 gün önceden şirketin haber vermediği, şirket ise sürecin doğru yürütüldüğü iddiasında bulunuyor. Konu mahkemeye intikal etmiş olsa da asıl uyuşmazlık çalışanların şirketle arasında ki tartışmalı tahkim anlaşmasının ne derecede geçerli olduğu, hakimin mi yoksa hakemin mi tahkim sözleşmesinin geçerli olduğuna karar verileceğidir.
Teksas Austin Sulh hakimi ise, konunun özel tahkime gönderilmesini ve tahkim sözleşmesinin geçerliliğini hakemin değerlendirmesi gerekeceğini öneriyor.
2. Taraflar Ne diyor, İddialar Neler?
Öncelikle Tesla çalışanları tahkim sözleşmesinin geçersiz olduğunu söylüyor. En temel sebepleri ise tahkim şartı içeren iş sözleşmelerinin iş devamının sağlanması için onlara dayatılması. Sözleşmeleri her ne kadar uyuşmazlık halinde tahkim şartı içerse de çalışanlara göre konu mahkeme tarafından aydınlatılmalıdır. İşçiler iş ilişkisinin devamı için tahkim şartını içeren sözleşmeyi imzalamak durumunda kaldıklarını ve uyuşmazlığın çözümünde yaşadıkları baskı unsurunun dikkate alınmasını savunmaktadır. En önemlisi ise yasada verilen sürenin kendilerini verilmediğini iddia etmektedirler.
Şirket (Tesla) ise, çalışanların işten çıkarılmasının hukuka ve usule uygun olduğunu iddia ederek, uyuşmazlığa tahkim ile devam edeceklerini bildirdi. Dolayısıyla mahkemenin kararına avukatları aracılığıyla itiraz etmedi ve tahkime gitme seçeneğine uymak istediler. Şirketin bu iddialarının en temel sebebi ise iş sözleşmelerinde yer alan uyuşmazlığın tahkim ile çözülmesi gerektiğine dair sözleşme maddesi. Özetle sözleşmelerin tarafların özerk iradesi dikkate alınarak yapıldığı ve yasada ki şartlar göz önüne alındığında iki taraf da iddialarında haklılık payına sahip.
3. İlgili Yasa Ne Diyor?
“The Federal Worker Adjustment and Retraining Notification (WARN) Act” olarak adlandırılan yasa uyarınca doğal afet ve öngörülemeyen iş koşulları haricinde 100 ve üzeri işçi çalıştıran her işletmenin toplu işçi çıkarmadan en az 60 gün önce bildirimi şart koşuyor.
4. 4857 sayılı Türk İş Kanunu Toplu İşten Çıkarmaya Nasıl Bakıyor?
Benzer uygulama 4857 sayılı Türk İş Kanununda da mevcuttur. İlgili Kanunun 29çmaddesi gereği “İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile, işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirir.” Görüldüğü üzere ülkemizin yasal mevzuatında da toplu işten çıkarma öncesi verilmesi gereken en az 30 günlük bir süre mevcuttur. Bu süre işçilerin mağdur olmasının önüne geçilmesi için önemlidir. Ayrıca hatırlatmakta fayda vardır ki işveren için işten çıkarma ultima ratio yani son çare olarak başvurulması gereken bir karardır. Ekonomik kriz, işletmenin yaşadığı olumsuzluk ve ekonomik zorluklar halinde öncelikle işçi çıkarma dışında ekonomik tedbirlere başvurulmalıdır. Bu tedbirler ofis giderlerinden kısıntıya gitme, reklam giderlerini düşürme gibi sayılabilir. İşin özü Türk hukukunda toplu işten çıkarmalar için birçok şart bulunmakta ve en son çare olarak bu yola gidilmektedir.
5. Tahkim Sözleşmesi Geçerli mi?
Tahkim devlet yargılamasının alternatifi ve bir o kadar da kolaylıklar sağlayan bir yol sunar. Taraflar tahkim şartı öngören sözleşmeleri belirli koşulların varlığı altında kararlaştırabilirler. Ancak, hukuk sistemlerine göre farklılık söz konusu olabilmektedir. Örnek olarak vermek gerekirse, Türk hukukunda tarafların ortak iradesi, yazılı şekil, belirli veya belirlenebilir uyuşmazlığın söz konusu olması, ve konunun tahkime elverişli olması gerekmektedir. Tahkim sözleşmesine uygulanacak hukuk dahi bu şekilde belirlenebilecektir.
ABD’ de ise tahkim sözleşmesi için tarafların ortak iradelerinin tahkim sözleşmesine yönelik olması aranmaktadır. İşçiler ise Tesla da işlerinin devam ettirilebilmesi için bu sözleşmeye zorlandıklarını iddia ediyor. Tahkime yönelik özgür irade sorunu ve geçerli olup olmadığı saptanması gereken temel hususlardan bir tanesi. Önümüzde ki günlerde çıkacak kararla bu sözleşmenin geçerli olup olmadığı anlaşılacaktır.
Hukuk ve Bilişim’in tüm Gündem Yazıları’nı bağlantıdan bulabilirsiniz.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin Yeni Sayısı’nı okumak için ise bağlantıya tıklayınız.