Kullandığımız nakit paranın elektronik ortamda donanımsal veya yazılımsal olarak depolanıp aktarılabilen şekline elektronik para denir.
Elektronik para, ödemeli hamiline senet gibi işlem görür ve resmi para birimi olmasa da elektronik para ile yapılan ödemeler nakit para gibi kabul görmektedir.
Elektronik Paranın İşleyiş Sistemi Nasıldır?
Elektronik para birkaç yönden sınıflandırılabilir. Sistemin işletildiği ortama göre elektronik paralar: Sistemin işletildiği ortama göre elektronik paralar, donanımsal veya yazılımsal olarak şekilde saklanabilir ve aktarılabilir.
Donanımsal sistem bir çip içerisindeki cüzdan uygulamalarda saklanan kod demetlerinin saklanması ve eş zamanlı erişim gerektirmeyen şekilde aktarılması şeklinde çalışır. Yazılım tabanlı elektronik parada ise kişisel bilgisayarlar veya tabletler gibi cihazlarda cüzdan uygulamasında tutulan paralar söz konusudur. Bu paralar online olarak aktarılır. Hem yazılım hem donanım sistemini aynı anda barındıran sistemler de mevcuttur.
Kullandıkları cüzdan uygulamasına göre elektronik paralar: Kullandıkları cüzdan sistemine göre, çift yuvalı elektronik cüzdan, abone tanımlama modüllü elektronik cüzdan ve cep telefonu numarasına bağlı elektronik cüzdan olarak ayrılır. Çift yuvalı elektronik cüzdan sisteminde, plastik çipli kart ve ona bağlı telefona yerleştirilen çip, entegreli çalışır. burada cep telefonu bir nevi istasyon görevi görür. Abone tanımlama modüllü sistemde, cüzdan sim kart üzerine yüklenmektedir.
Terminal gibi hareket eden, sim karttır. Cep telefonu numarasına bağlı e-cüzdan sisteminde ise, sim’e gerek olmadan, mobil cihaza yüklü cüzdan uygulaması üzerinden işlemler yürür. Burada cep telefonu aracı terminal işlevi görmektedir. Bu iki ayrım sistemleri dışında onaylama yöntemine göre çevrimiçi ve yarı çevrimiçi sistem, kullanıcının kimliğinin belirlenmesine göre anonim ve anonim olmayan sistem ve paranın teknik görünümü açısından hesap tabanlı ve madeni para tabanlı sistemler vardır.
Elektronik Para Kullanımında Riskler Düşük maliyet, çek ve kredi kartı dolandırıcılığının azaltılması, perakende satışta sahteciliğin azalması, konforun artması, taşımanın ucuz olması, şifre koruması, bölünebilirlik gibi avantajları olan e-para sistemlerinin, aynı zamanda dezavantajları da vardır.
Kullanıcılar açısından da, elektronik para ihraç eden kuruluşlar açısından da, devletler açısından da çeşitli dezavantajlar mevcuttur.
Kullanıcılar açısından riskler:
Gerek alıcılar açısından gerek de satıcılar açısından dezavantajlar olabilir. Bu dezavantajlar;
§ En başta fon sahibi banka veya elektronik para kuruluşunun ödeme kabiliyetinin düşük olması, ödeme konusunda riskler oluşturabilir.
§ Donanım tabanlı sistemlerde, kartın ve şifresinin çalınması durumları oluşabilir.
§ Plastik çipli donanım tabanlı sistemlerde kalpazanlık, kart kopyalama ve yeniden değer yükleme gibi riskler oluşabilir. (offline fraud)
§ Çoğu elektronik para sisteminde, uzaktan izinsiz erişim ve değer değiştirme(hacking) gibi riskler mevcuttur. (Bilgisayar ağı üzerinden gönderilen elektronik mesajlara müdahale gibi.)(online fraud) § Yanlış işlem yapma durumunda da geri dönme imkanı olmadığı için büyük risk vardır.
§ Kartın kaybolması ve bozulması riski mevcuttur.
§ Temassız kart durumlarında yetkisiz ödemeler gibi riskler mevcuttur.
§ Ayrıca kişisel verilerin korunması bağlamından bakar isek, bu verilerin güvenliğinin ihlali de riskler arasındadır.
Elektronik para kuruluşları ve ödeme kuruluşları açısından riskler:
– Yine aynı şekilde yetkisiz kişilerce yapılan erişim, elektronik para kuruluşlarını büyük zararlara uğratabilir.
– Fraud durumlarında müşterilerin ters ibraz(chargeback) hakları olduğundan dolayı, kuruluşların da büyük zarara uğrama riskleri vardır.
– Dijital ortamda kodlar kopyalanabildiğinden dolayı, çifte harcama riskleri olabilmektedir.
Devletler açısından riskler:
Devletler açısından, ekonomik değer değişim aracı olan paranın kontrolünü elde bulundurmak çok önemlidir. Elektronik parada da bu kontrolün sağlanması gerekir. Bu merkez etrafında olan veya diğer riskler şunlardır;
Anonim sistemli elektronik paralarda, paranın akışı takip edilemediğinden dolayı kara para aklama riskleri ile devletler karşı karşıyadır. Yine çifte harcama durumları, devletler açısından da büyük risktir.
Elektronik paranın merkez bankası tarafından arz edilen paraya alternatif olma ihtimali de devletler açısından büyük risktir. Bu durumda para politikaları etkisiz olacak ve kontrol gidecek veya azalacaktır.
Kullanıcılar ve e-para kuruluşları ile ödeme kuruluşları için olan risklerin düzeyi arttığı takdirde dolaylı olarak devletleri de etkilemektedir. Yukarıda saymaya çalıştığımız ve onlara benzer riskler, elektronik paranın güvenilir olma durumunu etkilemektedir.
Bu yüzden elektronik paranın güvenliği, hem mevzuatlar ile hem de sistemsel ve donanımsal şekilde sağlanmaya çalışılmıştır. Elektronik Parada Sistemlerinde Güvenlik Kişiler, gerek kanuni para, gerek kaydi para, gerek sanal para gerekse elektronik para kullanımlarında, kendi iradeleri dışında ödeme olmaması ve hesaplarında değişiklik olmamasını beklerler.
Elektronik para sistemlerinde yukarıda incelediğimiz gibi birçok risk olmakla birlikte, bu risklerden bazıları için, e-para çalışma sistemlerinin çeşidine göre güvenlik sistemi de geliştirilmiştir.
Ankara Barosu’na kayıtlı avukattır. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 2019 yılında mezun olmuştur. Hukuk ve teknoloji alanlarında çalışmalar yürütmekte olup, Hukuk ve Bilişim Dergisi ile Blog’un genel koordinatörlük ve editörlük görevlerini yürütmektedir. Anadolu Üniversitesi S.B.E. Özel Hukuk Anabilim Dalından “Metaverse Dünyasında Fikri Hakların Korunması” konulu yüksek lisans tezi ile mezun olmuştur.