Fikri Mülkiyet Hukuku: Giriş

Makalemizde Fikri Mülkiyet Hukuku konusunu inceleyeceğiz.

1.Giriş

Toplumumuzda henüz tam anlaşılamayan, anlaşıldığında ise yanlış anlaşılan ve oluşturulmamış bir bilinç olan Fikri Mülkiyet Hukuku’ndan bahsetmek istiyorum. Fikri Mülkiyet Hukuku, fikri emek ürünlerini koruyan bir hukuk dalıdır. Halk arasında telif hakları, marka ve patent kavramları sürekli karıştırılmaktadır. Mesleğim gereği; hemen hemen her gün fikri mülkiyet, marka ve patent konularında bir çok soru ve karmaşıklıkla karşı karşıya kalıyorum. Bu kavramların, daha iyi anlaşılması için konuyu net bir şekilde ele almak isterim. ( bilişim suçları, bilişim hukuku )

2.Fikri Mülkiyet Nedir?

Bir kişi veya kuruma ait olan bir fikir/düşünce ürünüdür. İngilizcede “intellectual property” kavramıyla tanımlanan Fikri Mülkiyet, telif hakları ve sınaî hakları kapsar. Fikri mülkiyet hakları ayrıca diğer haklar gibi alınıp satılabilir, süreli ya da süresiz olarak kullanım hakkına (inhisari olmayan/basit ruhsat – lisans / inhisari/tam ruhsat – lisans), haciz, rehin, miras yolu ile intikale konu edilebilirler. ( bilişim suçları, bilişim hukuku, internet hukuku )

2.1. Fikri Mülkiyet Haklarının Sağladığı Yararlar Nelerdir?

•  Fikrî mülkiyetin korunması yeniliklerin teşvikini, sürdürülebilir ekonomik gelişmeyi teşvik etmektedir.
• Başka bir ifadeyle yeni buluşların oluşması için gerekli olan arz ortamını yaratmaktadır.
• Fikri Mülkiyet Hakları, yenilik teşvikini hem sanayi içinde hem de sanayiler arasında arttıracak buluşların yayılmasını sağlamaktadır.
• Fikri Mülkiyet Hakları, yatırımları teşvik etmektedir.
• Fikri Mülkiyet Hakları, bilgi ekonomisinin gelişmesi için fikrî mülkiyet yararlarının güvence altına alınmasını sağlamaktadır.
• Fikri Mülkiyet Hakları, ticari olduğu ve transfer edilebildiği için yeni pazarların oluşmasını sağlamaktadır.
• Fikri Mülkiyet Hakları, bilim ve yenilik teşvikinin bir araya gelmesinde önemli rol oynamaktadır.

2.2. Fikri Mülkiyet Hakları Kapsamı İçerisinde Hangi Haklar Yer Almaktadır?

Fikir ve Sanat Eserleri kapsamında ilim ve edebiyat eserleri, musiki eserleri, güzel sanat eserleri, sinema eserleri, işleme ve derleme eserler, veri tabanları, icracı sanatçıların hakları, fonograf yapımcılarının hakları, radyo-tv yapımcılarının hakları ve film yapımcılarının hakları bulunmaktadır. Sınai Mülkiyet Hakları kapsamında ise patentler, faydalı modeller, tasarımlar, markalar, coğrafi işaretler, bütünleşmiş devre (çip) tasarımları, yeni bitki çeşitleri ve biyoteknolojik buluşlar yer almaktadır.(Suluk, 2004: 30).

3.Telif Hakları

İlgili kurum, Kültür Ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Telif Hakları Genel Müdürlüğü’dür. Kişi ve kurumların fikri emek ile meydana getirdiği ürünler üzerinde sağlanan hukuki haklardır. Telif Hakları Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan yazıda,   1948 Tarihli Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 27. Maddesi Telif Hukuku’nun gerekliliğini net bir şekilde vurgulamaktadır.

27’inci Maddesi:

“1. Herkes toplumun kültürel faaliyetine serbestçe katılmak, güzel sanatları tatmak,

       Bilim, alanındaki ilerleyişe katılmak ve bundan yararlanmak hakkına sahiptir.”

 “2.Herkesin sahibi bulunduğu (yarattığı) her türlü bilim, edebiyat veya sanat eserinden doğan manevi ve maddi yararlarını korunmasını isteme hakkı vardır.”

• Eserler, insan hayatını yaşamaya değer kılan bir güvencedir. Buluşlar ve sanat eserlerini korunmasını sağlamak, dikkatle izlenmesi gereken bir Devlet görevidir. Devlet «buluşlar ve sanat eserlerinin korunması» görevini yasal kurallar öngörmek suretiyle yerine getirecektir.
• Kültür yaşamını düzenleme görevinin devlet tarafından üstlenilmesi zorunluluğunun beş temel nedeni bulunmaktadır. Bunlar; Toplumsal Adalet Kültürel Gelişim Ekonomik Etken Manevi Neden Ulusal Saygınlık Teknolojideki hızlı gelişimdir.
• Fikri hakların korunması temel insan haklarından biridir.
• Fikri Hakların gelişiminde iç dinamiklerden çok dış dinamiklerin etkisi olmuştur.
• Fikri hakların ekonomik boyutu yadsınamaz bir hal almıştır.
• Yaratıcı düşünce ürünlerinin yeterince korunmadığı bir toplumda ilerleme kaydedilmesi mümkün değildir. Bu koruma ise devletin görevidir ve ancak etkin bir fikri hak mevzuatıyla mümkündür.
• Fikri haklarda eser sahibi ile toplum, ulusal menfaatler ve dış dinamikler arasındaki dengeler esastır ve bu denge kurulduğu oranda fikri hukuk mevzuatı başarıya ulaşmış sayılır.

3.1. Telif Haklarının Genel Özellikleri

• Telif haklarının korunması için markaların tam tersi olarak tescile gerek yoktur.
• Eserlerin üzerindeki haklar, eserin üretilmesiyle birlikte doğar.
• Telif hakları soyuttur. Maddi olmayan ürün çerçevesinde, insan düşünlerinin doğumundan ibaret olan malladır.
• Bağımsız olarak hukuki değere sahiptirler.
• Markada olduğu gibi ulusal olarak korunurlar. Koruma hangi ülkede talep ediliyorsa koruma şartları o ülke mevzuatına göre belirlenir.
• Tekel hakkı vardır. Toplum menfaatinin korunması için bu hakka sınırlandırmalar getirilmiştir. Bu sınırlandırmalar: Kamu düzeni, genel ahlak, kamu yararı gibi sebeplerle getirilen sınırlamalar ve hususi menfaat (şahsi kullanım vs.) yararına getirilen istisnalardan oluşmaktadır. (Örneğin, bir eserin kâr amacı güdülmeksizin, şahsi kullanım amacıyla çoğaltılabilmesi mümkündür.)
• Koruma süresi 70 yıldır.
• Kanun ve yönetmeliklere düzenlenirler.

4.Sınai Mülkiyet Kanunu

     22.12.2016 tarihinde kabul edilen ve 10.01.2017 tarihinde resmi gazetede yayımlanan 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun amacı; marka, coğrafi işaret, tasarım, patent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin hakların korunması ve bu suretle teknolojik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesine katkı sağlamaktır. Bu kanun; marka, coğrafi işaret, tasarım, patent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin başvuruları, tescil ve tescil sonrası işlemleri ve bu hakların ihlaline dair hukuki ve cezai yaptırımları kapsar.

4.1. Marka Hukuku ve Marka Hakkı

 Marka kavramı, Türk Dil Kurumu sözlüğünde “Bir mal, hizmet ya da kurumu tanıtmaya ve benzerlerinden ayırmaya yarayan tescil edilmiş özel ad, kısaltma veya işaret” olarak geçmektedir. Sınai Mülkiyet Kanunu’nda marka; kişi veya kurumların mal ve hizmetlerinin diğer kişi ve kurumların mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması şartıyla kişi adları dâhil sözcükler, şekiller, renkler, harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzere her tür işaretten oluşabilir. (Smk Md. 1)

Marka Hakkı; hukuki açıdan sahibinin izni olmadan markanın kullanılmasının önlenmesine yarayan ve ayni etkileri olan mutlak haktır.¹ Bu haklar, herkes tarafından ihlal edilmeye açık olan, hak sahibinin ihlal eden herkese karşı ileri sürebileceği, hakkına riayet edilmesini talep edebileceği haklardandır. Özellikle marka hakkı, gayri maddi mallar üzerinde iddia edilebilen mutlak haklardan olup herkesin kullanımına açık olan bir işaret seçerek kendisini sicile tescil ettiren kişinin inhisarına bırakılmakta ve onun üzerinden de herkese karşı ileri sürülebilen ve herkesçe uyulmasını zorunlu kılan mutlak bir hak oluşmaktadır.²

4.2. Patent Hukuku Ve Patent Hakkı

Patent kavramı; Türk Dil kurumu sözlüğünde “Buluş belgesi” olarak geçmektedir. Sınai Mülkiyet Kanunu’nda ise patent; ‘Teknolojinin her alanındaki buluşlara yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması şartıyla patent verilir.’ Şeklinde yer almaktadır.(Smk Md. 82)

Patent Hakkı; Genel olarak “patent hakkı” olarak ifade edilen kavram, aslında patente ilişkin üç ayrı hak kategorisini içermektedir. Bu haklar; “patente yönelik hak”, “patent üzerindeki hak” ve “patentten doğan hak’tır.³ Buluş sahibinin buluşuna patent verilmesiyle, buluşçu, buluşunun belirli bir süreyle sınırlı olarak üçüncü kişilerce izni olmaksızın kullanılmasını engelleme hakkına sahip olmaktadır.

 5. Marka Tescil ve Patent Tescil Farkı

 Marka tescil , ürün ve hizmete verilen işaret veya ismi koruma altına alır.

• Patent tescil, yeni olan buluşları koruma altına alır.
• Markalar, marka tescil ile korunur. Buluşlar, patent tescili ile korunur.
• Marka tescil koruma süresi 10 yıldır. Patent ise, 20 yıldır.
• Marka tescil, 2 aşamalı ödemesi vardır. Patent, her yıl ödemesi vardır.
• Marka tescil aşaması 6-9 ay sürer. Patent, 24-36 ay sürer.

6. Sonuç 

Bahsettiğim konularda kanun koyucu düzenlenen yönetmeliklerle ilgili, fikri hakların ve sınai mülkiyet haklarının ihlalinin önüne geçilmesini hedeflemektedir. Bizler de sanat eserlerimizi ve mülkiyet haklarımızı korumanın önemini bilerek yola çıkarsak emin adımlarla ilerlemiş oluruz.

Son olarak; üzerine basarak belirtmek isterim ki, markaların patenti alınmaz, tescili alınır.

Kaynakça:

https://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nedirhttps://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/185190

https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6769.pdf /Türk Patent

www.tdk.gov.tr

https://www.ihd.org.tr/insan-haklari-evrensel-beyannames/ Md.27

 ¹ TEKİNALP, Ünal: Fikri Mülkiyet Hukuku, 3.bası, 2004, s.21.

² KARAN, Hakan; KILIÇ, Mehmet: Markaların Korunması-556 sayılı KHK Şerhi ve İlgili Mevzuat, Ankara 2004.

 ³ ŞEHİRALİ, Feyzan Hayal Yüksek Lisans Tezi

Tuğba Nur ARSLAN

Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi’nden 2014 yılında mezun olmuştur.

NeoMark Patent Ofisi’nde 8 yıldır Marka&Patent Uzmanlığı görevini yapmaktadır.

Genç girişimci kadınlara yönelik bir çok sosyal sorumluluk projesinde yer alarak marka ve patent konularında kadınlara ve girişimci gençlere gönüllü danışmanlık vermektedir. Evli ve bir kız çocuğu annesidir.

www.neomarkpatent.com.tr

bilişim hukuku copyright faydalı model fikri fikri mülkiyet marka mülkiyet patent telif