İş Sağlığı ve Güvenliğinde Giyilebilir Teknolojiler / Exoskeleton
Giriş
İşveren bakımından iş sağlığı ve güvenliği oldukça önemlidir. Verimli bir çalışma ilişkisi için iş sağlığı ve güvenliği hayati bir konumda olmasının yanında hukuk tarafından da korunan bir husustur. Bu bakımdan işverenler iş sağlığı ve güvenliğini artıracak yeni tedbir ve imkanları uygulamak konusunda oldukça istekli olmaktadırlar. Bu alanda güncel gelişmelerden biri hiç kuşkusuz giyebilir teknolojilerdir. Bu çalışma kapsamında giyilebilir teknolojiler ve bu teknolojilerin iş sağlığı ve güvenliğindeki yerine değinilecektir.
Giyilebilir Teknolojiler
Giyilebilir teknolojiler, bir insan tarafından giyilebilen ve elektronik ve bilişim sistemleri ile entegre veri işleyen ve raporlayan bir teknoloji olarak tanımlanabilir (Aksüt-Eren-Alakaş 2023, 1). Bu teknolojilerin tercih edilme sebepleri, tehlike ve riskleri tanımlamak ve minimuma indirmek; işçinin verimliliğini ölçmek ve takip etmek, işçinin sağlık durumundan güncel bilgi edinmek ve iş yönetimini kolaylaştırmak olarak sıralanabilir (Kalantari 2018, 274-275).
Giyilebilir teknolojilerin Avrupa’da yaygınlık kazanmasıyla birlikte Avrupa Birliği iş sağlığı ve güvenliği bakımından riskli işlerde bu teknolojilerin kullanılmasının yaygınlaştırılmasını amaçlayan RoboMate projesini desteklemektedir (Ozan Özparlak 2021, 224). Bir özel kuruluş olan Hitachi şirketi ise işçilerin performansı ve mutluluğu arasındaki ilişkisi tespit edecek giyilebilir bir teknoloji olan akıllı yaka kartı uygulamasını kullanmaktadır (Alp-Doğan 2021, 2605). Görüldüğü üzere giyilebilir teknolojiler neredeyse her türlü çalışma ilişkisinde farklı amaçlarla özel kamu fark etmeksizin çeşitli kuruluşlar tarafından kullanılmaktadır.
Giyilebilir teknolojiler günümüzün popüler kavramlarından olan nesnelerin interneti ile doğrudan bağlantılı olup nesnelerin interneti ile elde edilen ham veriler kendine özgü ara yüzlerde işlenerek işverenlere gerekli izleme ve denetim imkanını sağlamaktadır (Alp-Doğan 2021, 2602).
İş Sağlığı ve Güvenliğinde Kullanılan Giyilebilir Teknolojiler
Günümüzde çalışma ilişkilerinde teknoloji kullanımı oldukça yaygındır. Bu kullanım iş sağlığı ve güvenliği alanında da yerini almıştır. Bu alanda özellikle giyilebilir teknolojiler yaygın kullanılmaktadır. Bu alanda kullanılan giyilebilir teknolojilere sensörlü iş eldivenleri, bileklikler, akıllı saatler, kulaklıklar, VR ve akıllı giysiler örnek gösterilebilir (Alp-Doğan 2021, 2601; Sandavol-Kwon 2019, 736). Birçok farklı teknolojiyi içinde barındırmasının yanında çalışma ilişkilerinde kullanılan giyilebilir teknolojileri aşağıdaki tablodaki gibi kategorize etmek mümkündür:
| Cihaz | Özellikleri | Avantajları | Sınırları | Alarmları |
| Akıllı saat | Dokunmatik ve sesli komutla kullanım | İşçinin fiziksel sağlık durumunu takip | Pil ömrü ve zorlu arazilere dayanıksızlık | – |
| VR | Dokunmatik, sesli komutla, kafa ve el hareketleriyle | Koordinasyon kolaylığı, görüntü ve bilgi iletimi suretiyle iletişimde kolaylık | Siber hareket hastalığı, pil ömrü ve fiyatı | Düşme ve parçalanma alarmı |
| Akıllı giysi | Otomatik çalışma prensibi | Sağlık değerleriyle vücut durumunun takibi | Yıkama zorluğu ve parça ömrü | Yangın alarmıyla düşme ve parçalanma alarmı |
| Kulaklık | Dokunmatik ve sesli komutla kullanım | Gürültü engelleme, temassız arama yapma yoluyla çalışma takibi | Pil ömrü ve gücü | Düşme ve parçalanma alarmı |
| Bileklik | Dokunmatik ve sesli komutla kullanım ve sansürlerle veri işleme | Tehlike sensörü yoluyla tehlike anında ivedilikle müdahale | Pil ömrü ve gücü | Düşme ve parçalanma alarmı |
Kaynak: Sandavol-Kwon 2019, 736.
Bu tabloda da görüldüğü gibi akıllı giysiler teknolojik gelişim olarak diğer teknolojilerden daha ileride olmasının yanında oldukça kullanılışlı ve işçilere ciddi faydalar sağlayan bir teknoloji olması hasebiyle yurtdışındaki işverenler tarafından tercih edilmektedir (Sandavol-Kwon 2019, 737).
Fiziksel parametrelerin yanında giyilebilir teknolojiler vasıtasıyla işçinin psikolojik durumu ile ilgili de bilgi edinmek mümkündür. Psikolojik olarak kötüleşen işçinin giyilebilir teknolojiler vasıtasıyla tespit edilen anormal terleme veya kalp atış hızındaki hızlı artışın tespiti yoluyla çeşitli önemler alınarak işçinin psikolojik olarak da rahatlaması ve ruh sağlığının korunması mümkündür (Alp-Doğan 2021, 2609).
Sonuç
Yukarıdaki bölümlerde sayılan faydalarının yanında giyilebilir teknolojiler işçiler üzerinde ciddi bir baskı kurmaktadır. Her ne kadar işçinin fiziksel ve psikolojik olarak geliştirilmesi amaçlansa da sürekli izlenen işçi üzerinde ciddi bir baskı oluşarak hem fiziksel hem de psikolojik olarak ciddi etkiler doğurmaktadır. Bu durum stres seviyesinde beklenmedik artıştan performans düşüklüğüne kadar birçok etkisi doğurmasının yanında çeşitli sağlık problemleri de doğurması kuvvetle muhtemeldir. Bu tür olumsuzluklarının yanında kişisel verilerin korunması hukukundan kişilik haklarına kadar birçok alanda ihlal doğurması hususu ise başka bir çalışmanın konusudur.
Kanan İbrahimli’nin 15. Sayı’mızdaki “Deepfake ve Adli Bilişim” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Yapay Zeka ve Robot Hukuku alanındaki tüm Blog yazılarımızı okumak için bağlantıya tıklayınız.
Kaynakça
AKSÜT, Güler-EREN, Tamer-ALAKAŞ, Hacı Mehmet (2023) Using Wearable Technological Devices To İmprove Workplace Health And Safety: An Assessment On A Sector Base With Multi-Criteria Decision-Making Methods, Ain Shams Engineering Journal (Open Access) 1-9;
ALP, Mustafa-DOĞAN, Sevil (2021) Giyilebilir Teknolojiler ve İş İlişkisine Etkileri, Çalışma ve Toplum 4(71) 2599-2632;
KALANTARİ, Mahdokht (2018) Consumers’ Adoption Of Wearable Technologies: Literature Review, Synthesis, And Future Research Agenda(Review) International Journal of Technology Marketing 12(3) 274-307;
OZAN ÖZPARLAK, Başak (2021) Büyük Veri Çağında Yapay Zeka Sistemlerinin Çalışma İlişkilerinde Kullanımı: Hukuki Bir Değerlendirme, On İki Levha Yayıncılık: İstanbul;
SANDOVAL, Susana Callejas-KWON, Soonwook (2019) Smart Wearable Technologies To Promote Safety İn Aging Construction Labor, Creative Construction Conference 2019 733-738;
Lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Maliye ve Hukuk bölümlerini çift anadal yapmak suretiyle İktisat Fakültesini birincilikle bitirdi. Yüksek lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Özel Hukuk Tezli Yüksek Lisans bölümünde “Deepfake (Derinkurgu) Teknolojisi İle Üretilen Ses ve Görüntülerin Kullanılmasından Doğan Sorumluluk” konulu tez ile tamamladı. İstanbul Üniversitesi Özel Hukuk Doktora programında öğrenimine devam etmektedir.
Başta kişisel verilerin korunması hukuku, fikri mülkiyet hukuku ve yatırım hukuku olmak üzere birçok alanda makale, bildiri ve kitap bölümü bulunmaktadır. Ayrıca bilişim hukuku ve siber zorbalık alanında birçok projede eğitmen olarak görev yapmıştır.