Metaverse Kapsamında Olası Tehlikeler Ve Deepfake Özelinde Oluşabilecek Tehditler
A. Metaverse
Fiziksel dünyanın dışında, genelde 3D veya hologramlı olarak oluşturulan, çoğunlukla VR ve AR ile hatta telefonlar, konsollar ve bilgisayarlarla da erişilebilen sanal dünyalardır. İçerisinde eğlence, sohbet, konser gibi etkinlikler; kişisel avatarlar ve bunlara özel kıyafetler barındırabileceği gibi yatırım amaçlı olarak araziler de barındırabilir. Genelde bu araziler NFT olarak satılır. (metaverse)
Bu türden yazılıma dayalı oluşumlarda; siber bir evrende güvenlik açıklarından faydalanılması, kod yerleştirme fırsatlarına dayalı siber güvenlik tehditleri ve meta suçların oluşması da insan doğası düşünüldüğünde kaçınılmaz olmaktadır.
B. Metaverse Evreninin Beraberinde Getirebileceği Olası Tehlikeler
1.Ahlaki Sorunlar
Metaverse sosyal medya ile kıyaslandığında çok daha gerçekçidir ve içerisinde var olan insanları kendisine daha gerçekçi ve zarar verici bir şekilde bağlayabilir. Bu sebeple de çok daha toksik ve zararlı olabilir. Gerçeklerden kaçmak için sanal dünyalara yönelen insanlarda derin bağımlılık problemleri yaratan bir araca dönüşebilir. Bu da insani duygular ve düşüncelere yönelik ahlaki sorunlara yol açabilir.
Yine gerçek hayata kıyasla sanal bir mekan olması dolayısıyla gerçek hayatta kolayca işlenemeyen suçların bu ortamda kolayca işlenerek insanların etik, ahlaki ve psikolojik algı dünyalarında değişimlere ve zararlara sebep olabilmektedir.
2. Kişisel Verilere İlişkin Sorunlar:
Kişilerin metaverse içerisinde bulunan verileri illegal yollardan çalınabilir, yayılabilir, ele geçirilebilir. Ancak üçüncü bir kişinin dahil olmadığı hallerde de kişisel veri ihlalleri yaşanabilir. Kişilerin kullanıcısı oldukları metaverse evrenlerinde tuttukları kişisel veriler bu ekosistem yöneticilerinin eline geçebilir. Metaverse kullanıcıları da hem verilerinin ele geçirilmesine hem de veriler üzerinden manipülasyona maruz kalabilir. Bundan dolayı kullanıcı sözleşmeleri çok açık ve kullanıcı dostu olmalıdır. Kullanıcıların aydınlatılmış onamı tam olarak alınmadan sözleşmeler kurulmamalı, hangi verilerin paylaşılacağı açık bir şekilde belirtilmelidir. Ekosistemler bireylerin tercihini çaptırmamalı; meta evrenler siyasi, ekonomik çıkarlar için kullanılmamalıdır.
Özellikle Facebook tarafından kullanıcı bilgilerinin Donalt Trump’ın seçim kampanyasında kullanılması için Cambridge Analytica ile paylaşıldığına yönelik popüler dava son yıllarda kullanıcıların kendi verileri üzerinde hakimiyetine ilişkin büyük bir krize sebebiyet vermiştir. Yine metaverse evrenleri de, kullanıcıları da bundan etkilenebilecektir. (wikipedia, 2021)
3. Kişilik Haklarına İlişkin Sorunlar
Kişinin insan olmasından kaynaklı olan ve şahsa sıkı sıkıya bağlı, devredilemez ve mutlak bir takım hakları vardır. Kişilik hakları sadece somut dünya düzeninde değil internet ortamında ve bunun bir uzantısı olan metaverse evreninde de ihlal edilmeye müsait yapıdadır.
Metaverse evreni içerisinde kişinin avatarına karşı kişilik haklarını ihlal edecek davranışlar sergilenmesi hukuki bir yaptırıma tabii tutulacak mıdır? Somut dünya düzenine var olan ihtiyati tedbir, saldırının durdurulması/önlenmesi, tespit davası, maddi/manevi tazminat gibi önlemler ve hak arayışları da metaverse içerisinde kişilik hakkı ihlal edilen kişiye tanınacak bir hak ya da hukuki koruma olacak mıdır? Bunlar akıllara gelen ve düzenlenmesi gereken noktalardır.
4.Terör Saldırıları ve İllegal Hackleme Girişimleri
Metaverse evreni sadece eğlence amaçlı kullanılmayacağı gelecekte gerek gayrimenkul satım işleri, giysi ve değerli eşyaların satımı için sanal mağazaların kurulması ve buradaki ödemelerde kripto varlıkların kullanılması, gerek bürokratik toplantılar gibi işlemlerde de kullanılacağı öngörülmektedir. Ticaretin ve hatta bankacılık sektörünün de meta veri tabanında yer alabileceği bilinmektedir.
Man in the room metaverse saldırılarında bu meta evrendeki veri tabanlarında ve odalarda kimlerin olacağı, kimlerin iş toplantılarına görünmez bir şekilde katılabileceği, casusların- teröristlerin özel gizli devlet sırlarının konuşulduğu odalara girip giremeyeceği girerse nasıl tespit edileceği gibi sorular akıllara gelmektedir.
5. Cinsel Taciz Suçları
Sosyal medyaya kıyasla daha travmatik şekilde metaverse ekosistemleri üzerinden mağdur yaratabilmektedir.
Kanadalı Chanelle Siggens isimli kadın geçtiğimiz günlerde VR başlık kullanarak oyun oynadığı sırada başka bir oyuncu tarafından sözlü ve fiziki olarak taciz edildiğini söylemiştir, bu durum oluşabilecek olaylara bir örnektir. (https://www.milliyet.com.tr/, 2022)
6. Çocuk Haklarına Olumsuz Etkiler
Metaverse evrenlerinde yaş sınırlaması olan birçok mekan bulunmaktadır. Çocuklar normal şartlarda +18 içerikli kulüplere giriş sağlayamamaktadır ancak metaverse evreni içerisinde çocuklar bu tür mekanlarda gerçekleştirilen eylemleri sanal bir şekilde deneyimleyebilmektedir. Bu da geri dönülmez psikolojik sonuçlara sebep olabilmekte, çocukların gelişimini etkileyebilmektedir.
7.Kimlik/Avatar Saldırıları
Kişiliğimizin ve gerçek kimliğimizin yanıltılmış ya da farklılaşmış ya da yansıtılmış sanal bir kopyasını metaverse evreninde yaratabilmekteyiz. Bu türden bir dijital kimlik kendisini veriler ve avatarlar şeklinde gösterebilir.
Kendimize ait bir kimlik oluştururken bu kişisel verilerimizi içerebilir. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) ile ortaklaşa çalışan ID2020 Alliance Partners’ın hazırladığı manifestoda dijital kimliğe dair taşınabilir, kişisel, özel ve kalıcı olma özelliklerini addetmiştir. (ID2020 Alliance Partners, 2022)
Yine metaverse içerisinde özellikle NFT şeklinde kendimize ait kimliğimizi oluştururken sakladığımız avatarlarımız bulunabilmektedir. Bu türden hesapların siber saldırıya maruz kalması hem maddi kayıplara hem de kişisel veri ihlallerine sebebiyet verebilecektir.
8. Dolandırıcılık Suçları
“Bilişim sistemlerinin araç olarak kullanılması suretiyle” nitelikli dolandırıcılık suçlarının metaverse ekosisteminde işlenme ihtimali bulunuyor. Özellikle proje bazlı metaverse dolandırıcılıkları, metaverse evreninde kullanılan kripto varlıklara ve NFT’lere yönelik dolandırıcılıklara sıkça rastlanabiliyor.
9. Telif haklarına Yönelik Suçlar ve Marka Değerinin İhlali
Metaverse evreni içerisinde gerçek dünyanın bir kopyası olacak şekilde kurulan şehirler bulunmaktadır. Bu şehirler gerçek hayatta bir marka değeri oluşturmuş gerçek kuruluşları da kapsamaktadır. Bunların marka değerini ihlal etmeyecek gerçeğe uygun karşılıkları bulunması gerekmektedir, ancak bir izin usulü öngörülüp öngörülmeyeceği mevzuat düzenlemeleri ile ortaya çıkacaktır.
20 Ekim 2017’de Amerikan temyiz mahkemesi 9. Dairesi’nin verdiği karar emsal olabilecek niteliktedir. Sony’nin Gran Turismo oyununda İtalyan şirketi Virag’ın markasını gerçek hayattaki şekilde konumlandırmasının mekânsal gerçeklik algısının gereği olduğundan yola çıkarak marka hakkının ihlali vasfında olmadığına hükmetmiştir. Ancak markanın değerini düşürecek ve gerçeğe aykırı olacak şekilde oyundaki mekanda yapı kullanılmış olsaydı farklı bir sonuç çıkabilirdi. Bu karar yine metaverse evrenlerine uyarlanabilir emsal bir karar niteliği taşımaktadır.
10. Bilişim Suçları
İnternete erişimin ve teknolojik aygıtların olduğu her türlü ekosistemde bilişim suçları da işlenmeye müsaittir. Yine metaverse evrenleri içerisinde bilişim sistemine girme (TCK m.243), sistemi engelleme, bozma, erişilmez kılma, verileri yok etme veya değiştirme (TCK m.244), banka veya kredi kartının kötüye kullanılması (TCK m.245), yasak cihaz veya program kullanma suçları da işlenebilmektedir.
11.Dijital Şiddet ve Siber Zorbalık
Özellikle kadınların, çocukların, etnik kimliği, cinsel yönelimi yüzünden kesişimsel ayrımcılığa maruz bırakılan kesimlerin metaverse evreni içerisinde dijital şiddet ve siber zorbalığa uğraması muhtemeldir.
Yine bu husus dezavantajlı konumdakilere daha çok etki edecektir. BM Kadınlara ve Kız Çocuklarına Yönelik Siber Şiddet – Dünya Geneli Acil Eylem Çağrısı raporuna göre de kadınlar erkeklere göre 27 kat daha fazla dijital şiddete maruz kalmaktadır. (https://m.bianet.org/, 2021)
12. Kara Para Aklanması Suçu
Kripto varlıklarla gündeme gelen blokzincir üzerinden kara para aklanması hususu yine metaverse arsalarının NFT olarak satışlarında kara para aklanması için kullanılması ile devam etmektedir.
13. Mülkiyet Hakkı ve Arsa Düzenlemelerine İlişkin Suçlar
Menkul kıymetlerin düzenlenmesi hususu ise başka bir konudur. ABD Menkul Kıymetler Yasası gereği örneğin tüm menkul kıymetlerin SEC’e kaydedilmesi gerekmektir. Kaydedilemeden satılan menkul kıymet, -eğer istisna söz konusu değilse- için hem idari hem de adli cezai yaptırımın söz konusu olacağını belirtmektedir. Benzeri düzenlemeler AB mevzuatında da söz konusudur. Bir NFT veya Token eğer menkul kıymet kabul edilirse ve buna rağmen kayıt sürecinden geçirilmezse ciddi sonuçlar söz konusu olabilecektir.
Türkiye kapsamında ise bu hususu düzenleyecek kurum SPK olup, bu konuda yine bir mevzuat düzenlenmesine gidilmesi gerekmektir. Düzenlemelere ilişkin olarak örnek alınabilecek bir husus meşhur Howey testidir.
Howey testine göre bir NFT (veya token) aşağıdakilerden tamamına sahipse yatırım sözleşmesi olarak kabul edilmektedir.
– Yatırım söz konusuysa
– Yatırım bir firmaya veya girişime yapıldıysa
– Yatırım başkasının çabasına bağlıysa
– Yatırım bir kâr beklentisiyle yapılmışsa (investopedia, 2022)
14. Miras Hukuku Kapsamında Oluşabilecek Sorunlar
Metaverse içerisinde ekonomik değeri olan arsaların, NFT’lerin kime kalacağı, kişinin ölmesi halinde avatarına ne olacağı gibi miras hukuku konularında mevzuat eksikliği ve blokzincir teknoloji kaynaklı sorunlar yaşanmaktadır.
Kişinin cüzdan şifresini ya da seed phraseini[1] paylaşmaması durumunda varlıklarına ulaşılamayacak olması miras hukukunda sorunlar yaratabilecek bir alandır.
Yine kişinin avatarına ilişkin işlenebilecek suçların kişinin hatırasının korunması ya da kişinin hatırasına hakaret suçları kapsamında değerlendirilecek midir sorusu gündeme gelmektedir.
C.Deepfake
Yazının devamı, haftaya yayınlanacaktır.
Yazar: Suna Nur AKBAŞ
Metaverse ve Hukuki Boyutu isimli yazımızı okumak için bağlantıya tıklayabilirsiniz.
Ayrıca Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin tüm sayılarını bağlantıdan görebilirsiniz.
[1] Kripto varlık cüzdanlarınıza ulaşmanızı sağlayan ya da şifrenizi unuttuğunuzda hesaba erişim sağlatan; kaybetmemeniz ve başkası ile paylaşmamanız gereken kelimeler dizisidir. Bu kelimeler rastgele oluşturulur ve entropi terimi ile bu rastlantısallık ifade edilir.