Yeni Kripto Yasası Işığında Kripto Varlıkların Haczi
Giriş
Kripto varlıkların hem ülkemizde hem de dünyada popülerliği arttıkça hukuki düzlemde oluşan gri alanların da aydınlatılması bir ihtiyaç olarak ortaya çıktı. Bu noktada geçtiğimiz yıllarda kripto varlıklara ilişkin Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik gibi düzenlemeler yapılmıştı fakat genel anlamda kripto varlıkların günlük ve ticari yaşantıda nerede konumlanacağına ve ne yönde hukuki sınırlara sahip olacağına dair genel bir regülasyon çalışması yapılmamıştı. 26 Haziran 2024 tarihinde kabul edilen ve 2 Temmuz 2024 günü Resmi Gazete’de yayımlanan 7518 Sayılı Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile bunun değiştiğini söyleyebiliriz.
Sermaye Piyasası Kanunu Değişikliğine Genel Bir Bakış
Değişiklik Kanunu ile birlikte, kripto varlıklar Sermaye Piyasası Kanunu’nda (‘‘SPK’’) tanımlı birer gayri maddi varlık olarak kabul edilecek. Kripto varlık bir sermaye piyasası aracı mahiyetinde olacak. Diğer bir anlatımla artık kripto varlıklara ilişkin kurallar SPK mevzuatının çizdiği sınırlar çerçevesinde uygulanacak. Sermaye Piyasası Kurulu ise kripto varlıkların konu edildiği işlemleri izleme ve buna ilişkin esasları belirlemeye yetkili olacak, ki zaten kripto varlık hizmet sağlayıcılarının kurulma izni Kurul’dan alınacak ve faaliyet alanları da Kurulca belirlenecek.
Elbette bunlarla birlikte kripto varlık hizmet sağlayıcıların faaliyetlerine ve kripto varlıkların transfer ve saklanmasına ilişkin esaslar da belirlendi ve bu esaslara ek olarak kripto varlık hizmet sağlayıcıların denetimi ile kimi durumlarda uygulanacak yaptırımlar düzenlendi. İşte bu düzenlemeler arasında da yazımızın konusunu oluşturan önemli bir husus bulunuyor: kripto varlıkların haczi! Her ne kadar haciz noktasında çok detaylı ve kapsamlı bir düzenleme yapılmamış olsa da ilgili hükümler pratikte özellikle de kripto varlık hizmet sağlayıcıların izleyecekleri esaslar ile müşteri varlıklarının akıbeti hakkında önem arz eden noktalar barındırmaktadır.
Kripto Varlıkların Haczinde Mevcut Durum
Mevcut düzenlemeler nezdinde pratikteki yansımaları tartışmalı olsa da kripto varlıkların haczedilmesi mümkündür. Normal şartlar altında icra takiplerinde takibin kesinleşmesi sonucunda haciz aşamasına geçilir. Haciz, kısaca para alacaklarının ödenmesini sağlamak amacıyla borçluya ait mal veya haklara icra dairesi tarafından hukuken el konulmasıdır diyebiliriz. Bir kişinin sahip olduğu para ile ölçülebilen değer taşıyan hak ve borçların tamamına ise mal varlığı denmektedir. Her ne kadar kripto varlıklar değişken bir değere sahip olsa da değerlerini para ile ölçmemiz mümkündür. Dolayısıyla kripto varlıkların da zaten haczedilebilecek mal varlığı değerleri arasında sayılması gerekir. Zira İcra ve İflas Kanunu (‘‘İİK’’) m.82 ve 83 hükümlerinde haczi mümkün olmayan mal ve alacaklar sayılmıştır fakat spesifik olarak kripto varlık ve benzeri karşılığı bulunan şeylere atıfta bulunulmamıştır. Neticede ilk etapta kripto varlıkların haczedilemeyeceğine ilişkin özel bir hüküm bulunmadığından kripto paraların haczedilmeleri mümkündür demekle açıklamalarımıza başlamış olduk.
Yine de pratikte bu haczin gerçekleşmesi zorluk yaratabilir. Sahibi ile kripto para arasındaki tek bağ aslında koyulan şifredir ve bu yüzden sahip olunan kripto parayı kişisel cüzdanında barındıran kişinin kripto varlığını merkezi bir otorite aracılığıyla kayıt da tutulmadığından kendisi beyan etmediği müddetçe bulmak zorluk taşımaktadır.
Buna karşın ülkemizde kripto paranın haczi geçtiğimiz yıllarda gerçekleşmişti. Olaya konu uyuşmazlıkta alacaklı, 42.000 liralık (diğer masraflar eklendiğinde 60.000 Türk Lirası’nı bulduğu iletilmiştir) alacağına karşılık, İstanbul 14. İcra Müdürlüğü’ne başvurarak, borçlunun Türkiye merkezli bir kripto para borsasındaki hesabına haciz işlemi uygulanmasını talep etmişti. 5 Mart 2021 tarihinde taleple birlikte icra dairesi, borçlunun kripto paralarına haciz işlemi uygulamıştı. İlgili kararla birlikte yukarıda da belirtildiği üzere ilgili kripto para borsası, borçlunun sıcak cüzdan hesabına bloke koymuştu. Borçlunun avukatı ilgili haciz işlemine karşı İstanbul İcra Mahkemesi’ne başvurarak şikâyette bulunmuşsa da icra mahkemesi şikâyeti değerlendirdikten sonra kararında, “…bu tür paraların da emtia ve menkul kıymetler kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, bir çeşit dijital döviz veya sanal para olarak kabul edildiği, dolayısıyla haczedilebileceği anlaşıldığından şikâyetin reddine dair karar verilmiştir.” ifadelerini kullanmıştı. Neticede yakın zamanda ve teoride ülkemizde şu an kripto varlıkların haczi mümkün bir durumdadır.
SPK Değişikliklerinin Getirdikleri
O halde ülkemizde kripto paraların haczedilebildiğini biliyoruz, peki SPK’daki yeni eklemeler kripto varlıkların haczi noktasında ne gibi yenilikler getiriyor?
SPK’ya eklenen kimi madde ve fıkralar bazı yenilikler getirmiş oldu. Değişiklik ile birlikte eklenen SPK m.35/C hükmünün yedinci fıkrasına göre:
‘‘Müşterilere ait nakit ve kripto varlıklar, kripto varlık hizmet sağlayıcıların mal varlığından ayrı olup, kayıtlar da bu hükme uygun olarak tutulur. Müşterilerin her ne suretle olursa olsun kripto varlık hizmet sağlayıcıları nezdinde bulunan nakit ve kripto varlıkları, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının borçları nedeniyle, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının mal varlığı ise müşterilerin borçları nedeniyle kamu alacakları için olsa dahi haczedilemez, rehnedilemez, iflas masasına dâhil edilemez ve üzerlerine ihtiyati tedbir konulamaz. Kripto varlık hizmet sağlayıcıları tarafından müşteri nakitlerinin bankalarda tutulmasına ilişkin olarak bu Kanunun 46 ncı maddesinin yedinci ve sekizinci fıkraları kripto varlık hizmet sağlayıcıları bakımından da uygulanır.’’
SPK m.35/C hükmünün yedinci fıkrası hem müşterilerin hem de kripto varlık hizmet sağlayıcıların mallarına ilişkin saptamalarda bulunmaktadır. Bu doğrultuda müşterilerin hiçbir şekilde kripto varlık hizmet sağlayıcılarında bulunan kripto varlıklarına (ve nakitlerine) bu hizmet sağlayıcıların borçları nedeniyle haciz konulması, bu varlıkların rehnedilmesi, iflas masasına dahil edilmesi ve bu varlıklara ihtiyati tedbir konulması mümkün olmayacak. Diğer bir anlatımla müşteriler ile hizmet sağlayıcıların malları arasındaki ayrıma dikkat çekilmiştir. Ayrıca müşterilerin borçları sebebiyle de kripto varlık hizmet sağlayıcılarının varlıklarının da bir kamu alacağı söz konusu olsa dahi haczecilemeyeceği belirtilmiş.
O zaman; müşterilerin borçları (kamu alacağı olsa dahi) sebebiyle hizmet sağlayıcılar nezdinde haciz yapılamayacak, hizmet sağlayıcıların borçları için de müşterilerin kripto varlıkları haczedilemeyecek.
Bununla birlikte SPK m.99/B hükmünün yedinci fıkrası da bu haciz sürecinin nasıl işleyeceğini göstermektedir:
‘‘Müşterilere ait nakit ve kripto varlıklara ilişkin tedbir, haciz ve benzeri her türlü idari ve adli talepler münhasıran kripto varlık hizmet sağlayıcıları tarafından yerine getirilir. Nakit ve kripto varlıkların bilişim sistemleri vasıtasıyla sorgulanması ve elektronik ortamda haczi hakkında 2004 sayılı Kanunun 78 inci maddesi uygulanır. 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre takip edilecek alacaklar için de bilişim sistemleri vasıtasıyla sorgulama yapılabilir ve elektronik ortamda haciz tatbik edilebilir. Müşterilere ait nakit ve kripto varlıklara adli makamlarca el konulması hâlinde, el konulan varlıkların Kurulca yetkilendirilmiş saklama hizmeti sağlayan kuruluşlar nezdinde oluşturulan cüzdanlarda muhafazası için gerekli tüm işlemler adli makamlarca tesis edilir.”
Müşterinin borcundan dolayı kripto varlıklarına haciz konulacaksa o halde ilk önce haciz talebi icra dairesine sunulacak ve daire gereğinin yapılması için kripto varlık hizmet sağlayıcısına bir yazı yazacak ve kripto varlık hizmet sağlayıcıları haczin sağlanabilmesi adına hesap üzerinde işlem yapacaktır. İlgili maddede özellikle kripto varlıkların bilişim sistemleri vasıtasıyla sorgulanması ve elektronik ortamda hacizleri hususlarına yer verilmiştir.
Hukukumuzda icra daireleri borçluların banka hesaplarına haciz konulması, araçların haczedilmesi, borçlunun taşınmazına haciz konulması gibi süreçleri yürütmektedir. Yeni düzenleme nezdinde aslında kripto varlıklar için de buna benzer bir mekanizma öngörüldü. Halihazırda Ulusal Yargı Ağı Projesi (‘‘UYAP’’) sistemi nezdinde borçlunun kripto varlıklarını elektronik ortamda sorgulama hizmeti yer almamakta. Bilindiği üzere banka hesapları, tapu kayıtları ve çalışma/maaş bilgileri gibi hususlar aslında sorgulanabilmektedir. Bununla birlikte elektronik ortamda kripto varlıkların haczi için İİK m.78 hükmünün belirtilmiş. Bu noktada İİK m.78’i hatırlayacak olursak:
‘‘Ödeme emrindeki müddet geçtikten ve borçlu itiraz etmiş ise itirazı kaldırıldıktan sonra mal beyanını beklemeksizin alacaklı, haciz konmasını isteyebilir. Ancak, alacaklı dilerse haciz talebinde bulunmaksızın Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi üzerinden, bu sisteme entegre bilişim sistemleri vasıtasıyla borçlunun mal, hak veya alacağını sorgulayabilir. Sorgulama sonunda Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi, varsa borçlunun mal, hak veya alacağının mahiyeti ve detayı hakkında bilgi verir ve bu durumda sistem üzerinden de haciz talep edilebilir. Bu takdirde icra dairesi, tespit edilen mal, hak veya alacağı elektronik ortamda haczeder. Sorgulama sonunda edinilen bilgiler hukuka aykırı olarak paylaşılamaz. Sorgulama ve haciz işlemlerinin yürütülebilmesi için kamu kurum veya kuruluşları ile 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 3 üncü maddesinde tanımlanan kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlar, Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi ile kendi sistemleri arasında entegrasyonu sağlar. Sorgulamanın tür, kapsam ve sınırı ile diğer hususlar Adalet Bakanlığınca yürürlüğe konulan yönetmelikle belirlenir. (…)’’
SPK m.99/B hükmünün yedinci fıkrası ve ilgili fıkranın atıf yaptığı İİK m.78 hümü, UYAP üzerinden borçlunun mal, hak veya alacağının sorgulanabileceğini ve hatta kripto varlıkların da yeni düzenleme ile sorgulanabilir hale geleceğini göstermektedir. İİK m.78’e yapılan atıf da dikkate alındığında o halde UYAP üzerinden yapılan sorgulama neticesinde kripto varlığın görünmesiyle birlikte sistem üzerinden kripto varlıkların haczedilmesini talep etmek mümkün olacak ve icra dairesince de ilgili kripto varlıkların elektronik ortamda haczi gerçekleştirilebilecektir. Ayrıca bunun kamu alacakları için de gerçekleştirilmesi mümkün olacaktır. Her ne kadar halihazırda böyle bir sistem kurulmamış olsa da geçmişte ülkemizde kripto varlıkların haczedildiğine tanık olmuştuk. Yakın zamanda ilgili sistemlerin entegrasyonu ile muhtemelen UYAP üzerinden sorgulama ve elektronik ortamda haciz mümkün hale gelecek ve böylece alacaklıların da bir noktada alacaklarını farklı ve yeni kanallarla tahsil edebilmesi kolaylaşacaktır.
Diğer yandan SPK m.99/B hükmünün yedinci fıkrasına haczedilen kripto varlıklarına muhafazasına ilişkin önemli bir ekleme daha yapılmıştır. Şöyle ki; borçlu müşterinin kripto varlıklarına adli makamlarca (örneğin icra dairesi) el konulursa (tedbir, haciz, rehin vb.) bu el konulan varlıklar Kurul tarafından yetkilendirilmiş saklama hizmeti sağlayan kuruluşlar nezdinde oluşturulan cüzdanlarda muhafaza edilecek ve muhafaza için gerekli işlemleri de ilgili icra dairesi gibi ilişkili adli makamlar yapacak. Yani aslında icra uygulamasında bilinen emanet usulü işletilmiş olacak. Halihazırda adli işlemlere istinaden ilgili adli makam tarafından el konulan mal varlığının saklanması amacıyla yetkilendirilen saklama hizmeti sağlayan kuruluşlar bulunmaktadır. İşte, buna benzer bir şekilde önümüzdeki dönemde Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilen saklama hizmeti sağlayan kuruluşlar nezdinde oluşturulan bağımsız kripto varlık cüzdanlarında, el konulan bu kripto varlıklar muhafaza edilecektir diyebiliriz.
Neticede, diyelim ki ilamsız bir icra takibi başlatıldı ve takibe borçlu tarafından itiraz edilmedi, 7 gün içerisinde takip kesinleşti. Yeni düzenleme ışığında alacaklı vekili, UYAP sistemi üzerinden borçlunun hangi bankada ne kadarlık bir hesabı olduğunu, tapu kayıtlarında üzerinde bir taşınmaz bulunup bulunmadığını, üzerinde bir araç bulunup bulunmadığını ve herhangi bir kripto varlığa sahip olup olmadığını sorgulayabiliyor. UYAP’ta alacaklı vekilinin kripto para borsaları ve kripto varlık hizmet sağlayıcıları nezdinde yapacağı sorgulama neticesinde eğer borçlunun bir kripto varlığına rastlanırsa o halde alacaklı vekili icra dairesinden haciz yapılmasını isteyebilir. Şu an kripto varlıklar için böyle bir entegrasyon sistemi bulunmadığından alacaklı vekilinin icra dairesinden ilgili kripto varlık hizmet sağlayıcılarına gönderilmek üzere borçlu üzerinde bir hesap bulunup bulunmadığına ilişkin bir yazı yazılmasını talep etmesi söz konusu olacaktır. Kaldı ki, ülkemizdeki kripto para borsalarında T.C. Kimlik numarası ile sorgulama yapıldığında ilgili kişinin bilgilerine ulaşılabildiği belirtilmektedir. Ayrıca gerekli altyapı sağlandığı taktirde adli makamlarca el konulan kripto varlıkların da Kurul tarafından yetkilendirilmiş saklama kuruluşlarına ait kripto varlık cüzdanlarında muhafaza edilmesi süreci işletilebilecektir.
Sonuç
Sonuç olarak, ülkemizde pratik anlamda zorluklara ve imkansızlıklara yol açabilse de kripto varlıkların haczi mümkündür. Müşterilerin borçları sebebiyle, ki bu borçlar kamu borcu olsa bile, kripto varlık hizmet sağlayıcıların malları haczedilemeyecek ve aynı zamanda kripto varlık hizmet sağlayıcıların borçları için de müşterilerin hesaplarına haciz konulamayacak. Teoride ise borçlunun kripto varlıklarının bulunup bulunmadığının sorgulanması ve e-haciz sürecinin tatbik edilmesi mümkün hale gelmiştir. Pratikte bunların uygulanabilir hale getirilmesi ise önem arz ediyor. Neticede, SPK’ya eklenen hükümlerle birlikte haciz sürecinin nasıl işletileceği bir nebze daha net bir hal almış olsa da hala netleştirilmesi gereken pek çok konu bulunmaktadır. İlk etapta belki de bahsi geçen entagrasyon sisteminin oluşturulması bunlardan biri olarak sayılabilir. İlerleyen dönemde ise kripto varlıklara ilişkin gri alanların uygulamada da aydınlatılması ihtimal dahilindedir.
YAZAR: Av. Ömer Batuhan Uçmak
Yazar Ömer Batuhan UÇMAK’ın tüm yazılarını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Kaynakça
ASLANPINAR Y. Burak, ‘‘Kripto Paralara Haciz Geliyor / Yeni Kripto Yasası’’, Temmuz 2024, https://www.aslanpinar.com/yayinlarimiz/
BALIKÇI Eylül, “Dava ve Takip Konusu Olabilmesi Bakımından Kripto Paralar”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2, 2021
BİLGİLİ Fatih, CENGİL M. Fatih, “İcra ve İflas Hukuku Yönüyle Kripto Paralara İlişkin Bazı Meseleler”, Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, Haziran 2019
BİLGİLİ Fatih, CENGİL Fatih, Blockchain ve Kripto Para Hukuku, Dora Yayınları, 2019
UÇMAK Ömer Batuhan, YALGIN Muhammet Furkan, “Dünyada ve Türkiye’de Kripto Paraların Hukuki Niteliği Ve Cebri İcra Prosedürüne Konu Edilmesi”, Lex Ferenda Hukuk Dergisi, Sayı:2, Temmuz 2022, s.104, https://www.mefilsadergi.com/2-sayı
https://www.indyturk.com/node/
Hukuk ve dijital gelişimin kesiştiği noktaları inceleyip bunlar hakkında bulgularını paylaşmaktan keyif alan bir yazar, avukatım.