Rug Pull Dolandırıcılığı ve Türk Hukukundaki Yeri
Blockchain teknolojisinin çağımıza kattığı en büyük olaylardan biri kripto paralardır. Bireyler, diğer kişilerin elde ettikleri yüksek kazançlarla karşılaştığında ya da piyasada dönen diğer kârları gördüklerinde FOMO’ya kapılırlar. FOMO adını İngilizceden alan bir terim olup fırsatları kaçırma korkusu anlamına gelir. Kişiler yeterince bilgi sahibi olmadan sadece kâr edeceğini düşünerek piyasaya girmeye başlarlar. Şahısların bu heyecanla piyasaya girişi ve otoriteler tarafından denetlenemeyen bir piyasanın varlığı dolandırıcıların dikkatini çekmiştir. (rug pull)
Kripto Para Dolandırıcılığı Türleri
1. Honeypot
Honeypot, esasında sazan avı deyimiyle orantılı olarak işleyen bir tekniktir. Honeypot, bilgi sistemlerine yetkisiz erişen saldırganlar ya da kullanıcılar hakkında bilgi toplamaya yarayan tuzak sunuculardır. Genellikle bir ağın parçasıymış gibi görünen veri barındıran sunuculardır. Bazı dolandırıcılıklar gibi Honeypot (Bal küpü) dolandırıcılığında herhangi bir niteliğe gerek yoktur. Gerekli olan tek şey bir akıllı sözleşme oluşturmak ve bu sözleşmeye kaynak yüklemektir.
- Honeypot İşleyişi
- Öncelikle saldırgan zayıf gibi görünen bir sözleşme kullanır. Yem olarakta kaynak yükler.
- Kurban, şart istenen en az tutarı transfer ederek avantaj sağlamaya çalışırken yem olur.
- Dolandırıcı, hem kendi transfer ettiği paraya hem de yatırımcıların paralarına sahip olmuş olur.
2. Rug Pull
Bu yazımızda üstünde duracağımız konu Rug Pull’dur. Rug Pull (halı çekme) anlamına gelir. Temeli yatırımcının terk edilmesine dayanır. Proje geliştiricilerinin, projelerini terk ederek yatırımcıların parası ile kaçmasıdır. Bir diğer tanımla da proje geliştiricisinin tüm likiditesini satması veya projeyi ortadan kaldırmasıdır. Bu dolandırıcılık türü beklenmedik bir şekilde desteği çekmek üzerine yapılır. Rug pull işlemleri en çok merkezi olmayan borsalara (DEX), likidite sağlayan merkezi olmayan finans projeleriyle ilişkilidir.
Genel olarak proje geliştiricileri, ERC-20 standartında ve Solana, Avalanche gibi benzer katmanlardaki ağlara da dayanan yeni bir token oluşturur. Token geliştiricilerinin likidite sağlamak için kullanabileceği yollardan biri Etherium gibi işlem çiftleriyle işlem görme yoluyla likidite havuzu ekleyebilir veya yatırımcılardan fon toplayabilirler. Aldatıcı olmayan projeler bir süre sonra gelirleri kilitlerler ancak rug pull niyetiyle proje yapanlar bu yolu tercih etmez.
Proje geliştiricilerinin aldatma seviyeleri yüksek olduğunda ve projeler likiditeye eriştiklerinde iki şansları vardır. Bunlardan ilki geliştiriciler tokenlarını yüksek fiyata satabilir ve tüm likiditelerini piyasadan kaldırabilir. Yeterli likidite olmayınca da yatırımcılar tekrardan satmakta zorluk çekebilirler yahut düşük bir fiyattan satmak zorunda kalırlar. Fiyatlanmanın düşüşüne sebep olansa iki madeni para oranının aracılığıyla belirlenen otomatik piyasa yapıcı (AMM) fiyatlandırma mekanizmasıdır.
Bir diğer dolandırıcılık işareti gerçekçi olmayan yıllık getiri yüzdesi oranlarıdır. Dolandırıcılar, yatırımcıları bu yolla tuzaklarına çekebilirler. Yüksek yıllık getiri vaat eden projeler, her proje için olmasa da, dolandırıcılık riski taşır.
Dolandırıcılar, olabildiğince yatırımcılarla aralarını sıcak tutarak, onlarla iletişimde kalarakta güven kazanıp sahte projelere yatırımcı çekebiliyorlar. Bunu gerçek kimliklerini saklayarak, Twitter, Discord vb. uygulamaları kullanarak çevre oluşturuyor olabilirler. Ancak genellikle projesi iyi olan tokenler anonim kalmayı tercih etmektedir.
İstenen sayıda yatırımcı projeye çekildiğinde, proje geliştiricileri likidite havuzunu boşaltarak, token’ları yüksek fiyattan satıp ortadan kaybolur. Piyasanın işleyişi arz-talep dengesine göre oluşur. Likiditesi boşalan bir proje arzını kaybederek ciddi değer kaybeder ve yatırımcılar ellerindekini düşük fiyattan satmak zorunda kalırlar.
Tüm yatırımlar, proje geliştiricilerinin ellerine geçtiklerinde ekip tüm hesaplarını kapatarak kendi izlerini siler.
En büyük “rug pull” Türkiye’de yaşandı
Chainalysis, en büyük halı çekme vurgununun Türkiye’de yaşandığını belirtiyor.
Rapora göre kripto para borsası Thodex‘te kullanıcılar yaklaşık 2 milyar dolar değerinde kripto para kaybetti. Bu rakam, “rug pull” türü dolandırıcılıkla çalınan toplam paranın yaklaşık yüzde 90’ına denk geliyor.
Rug Pull Nasıl Tespit Edilir
- Kripto paranın kaynağı araştırılmalı
- Gerçek kimlikle kayıt yapmış olmasa da geliştirici ekibin profilinin doğrulanmış olması gerekir.
- Whitepaper: Gerçeklikten uzak projeler, o projenin dolandırıcılık odaklı olduğunu gösterebilir.
- Geliştiriciler likidite havuzunu kilitleyerek likiditeye belirli süre dokunulmayacağı garantisi verir. Ancak havuz kilitlenmemesi geliştiricilerin istediği zaman havuzu boşaltabileceği anlamına gelir.
- Token dağıtımları geliştiricilerin lehine yapılıyorsa o projenin de sahte olması yüksek ihtimaldir.
- 24 saatlik işlem hacmine bakıldığında likidite düşükse geliştiricilerin dolandırıcı olma riski yüksektir.
Rug pull ve Honeyputun Türk Hukukundaki Yeri
Günümüz Türk Hukukunda kripto varlıklara ilişkin tek düzenleme 16 Nisan 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 31456 sayılı Ödemelerde Kripto Varlıklarının Kullanılmamasına Dair Yönetmelik’tir.
Bu yönetmeye göre kripto varlık: ‘’ itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilemeyen gayri maddi varlıkları ifade eder.’’
Rug pull, Sermaye Piyasası Kanunu’nun piyasa dolandırıcılığı başlıklı 107. Maddesinde düzenlenen suçla benzerlik gösterir.
“Sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapanlar, emir verenler, emir iptal edenler, emir değiştirenler veya hesap hareketleri gerçekleştirenler üç yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar.” Ne var ki kripto varlıklar sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmediğinden Rug Pull dolandırıcılığı nezdinde piyasa dolandırıcılığı suçunun oluştuğunu söylemek mümkün değildir.
Rug Pull eylemleri 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun uygulanabilmesine neden olabilir. Dolandırıcılık suçu TCK madde 157-158’de düzenlenmiştir. Buna göre suçun oluşabilmesi için failin hileli davranışta bulunması, mağdurun bu davranışa aldanması ve failin bunun sonucunda kendisine veya başkasına yarar sağlaması gerekmektedir. Dolandırıcılığı malvarlığına karşı işlenen diğer suçlardan ayıran en önemli özellik; mağdurun, suç konusunun zilyetliğini isteğiyle faile vermesi, fakat bunu hileli davranış sebebiyle iradesi sakat yapmasıdır. TCK madde 158/1-f’ye göre dolandırıcılık suçunun “Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle” işlenmesi nitelikli hal olarak sayılmıştır. Kanunda bilişim sistemi tanımlanmamış olmakla beraber doktrinde “verileri saklama, toplama, işleme, değerlendirme ve aktarma olanağı veren sistemler” olarak tanımlanmıştır
Kripto paralar blok zincirlere kaydedilmekte olup blok zinciri TÜBİTAK tarafından “Dijital para birimlerini, varlıkları ve emtiaları besleyen blok zinciri teknolojisi, dağıtılmış bir veri tabanı ya da paylaşılmış kayıt (muhasebe) defter” olarak tanımlanmıştır. Bu nedenle kripto paraları konu edinen dolandırıcılık fiillerinin bu kapsamda değerlendirilmesi gerekecektir. Üstelik kripto para borsası bir bilişim sistemi olduğundan fiilin suçun nitelikli hali açısından değerlendirilmesi gerekmektedir. Gerek Honeypot gerek Rug Pull dolandırıcılığında mağdur hileli davranışlarla zarara uğratılmış ve mağdurun zararı token yaratıcısının yararına olmuştur. Fakat her ne kadar TCK anlamında dolandırıcılık suçunun oluştuğu kabul edilse dahi dolandırıcıların kimliklerinin ve kaynakları gönderdikleri yerlerin tespiti bir hayli zordur.
Kripto para hukuku alanındaki tüm yazılarımızı bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Av. Ali ERŞİN’in NFT Teknoljisi ve Telif Hakları isimli yazısını okumak için bağlantıya tıklayınız.
KAYNAKÇA
6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu
https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/kripto_para#:~:text=Kripto%20para%2C%20arkas%C4%B1nda%20herhangi%20bir,elektronik%20paradan%20farkl%C4%B1%20bir%20kavramd%C4%B1r.
https://cointelegraph.com/news/what-is-a-honeypot-crypto-scam-and-how-to-spot-it
https://coinmarketcap.com/alexandria/glossary/rug-pull
What to do if you are caught in a “Rug”? – Lexology
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/04/20210416-4.htm
https://academy.binance.com/en/articles/what-is-an-automated-market-maker-amm
https://academy.binance.com/en/glossary/rug-pull
https://yztd.org.tr/blog/kripto-para-dunyasinda-ava-giderken-avlanmak-honeypot-ve-rug-pull-dolandiriciligi-ve-turk-hukukundaki-yeri
https://tr.cointelegraph.com/news/the-future-of-defi-starts-with-the-elimination-of-rug-pulls-and-pump-and-dump-schemes
https://koinsaati.com/rug-pull-nedir-rug-pulldan-sakinmanin-yollari/
https://www.indyturk.com/node/449756/ekonomi%CC%87/kripto-para-piyasas%C4%B1nda-bu-y%C4%B1l-8-milyar-dolar-kayboldu-en-b%C3%BCy%C3%BCk-rug-pull