Bir Kavram Olarak Kripto (crypto) – Kriptografi (crypytography) – Şifresizleştirme (decryption)
Kripto sözcüğü, antik yunanca “κρυπτός” kelimesinden türemiştir. Kelime anlamı olarak gizlenmiş, şifreli veya lahit anlamını taşımaktadır.[1] Terminoloji lügatinde Kripto’nun tanımı Bitcoin işlemlerini doğrulmak ve güvenliğini sağlamak için kullanılan matematiksel yöntemsel olarak tanımlanmıştır. Bakıldığında Kripto terimini gizlenmiş olarak Türkçeleştirebiliriz. Ayrıca Kriptoloji gizleme bilimi olarak adlandırılmıştır.
Kriptoloji terimini gizli yazı işleme bilimi olarak adlandıranlar da vardır[2]. Kriptografi ise kriptoanaliz ile kriptolojinin alt dallarını oluşturur. Kriptografi, şifreleme işlemleri ve yöntemlerle ilgilenen şifreleme teorisiyken kriptoanaliz ise şifresizleştirme ile ilgilenmektedir[3]. Doktrinde yapılan diğer tanımlara göre ise kriptografi, “bir bilginin istenmeyen kişiler tarafından erişilmesini engellemek için kullanılan şifreleme tekniğidir”[4], “düz metni (plain text) çeşitli şifreleme algoritmaları kullanarak şifreli metne (ciphertext) dönüştürerek mesajları okunamayacak şekilde kodlayıp, güvenliği sağlama tekniğidir”[5] ve “bir mesajı şifreleme bilimi, ya da bir mesajın anlamını gizleme bilimi”[6] olarak adlandırılmaktadır. Kavramların birbiriyle olan bağlantısı açısından birlikte incelemek daha maksada uygun olacaktır.
Türk Dil Kurumu’nun tanımlarına yer verecek olursak, kripto, saklı yazı olarak tanımlanmışken kriptoloji, gizli yazılar, şifreli belgeler bilimi olarak tanımlanmıştır.[7] Kriptolojinin alt dalları olan kriptografi ve kriptoanaliz tanımlanmamıştır. T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi, kendi Blokzincir sözlüğünü hazırlayarak Kriptografiyi, “verilerin sadece belirlenen kişiler tarafından okunması ve işlenmesi için belirli bir forma dönüştürülmesidir. Veriler, güvenlik amaçlı matematiksel işlemler ile şifrelenebilir ve alıcıya ulaştığında deşifre işlemli ile okunabilir hale gelmesidir” şeklinde tanımlanmıştır.[8]
Türk Standartları Enstitüsü’nün hazırladığı 2006 tarihli Bilişim Terimleri Sözlüğünde kriptografi şifreleme bilim dalı olarak Türkçeleştirilmişken kripto analiz şifre çözümleme olarak çevrilmiştir. Tanımlara yer verecek olursak kriptografi, “Verinin anlamsal içeriğini gizlemek, yetkisiz kullanımını önlemek veya tespit edilemeyen değişiklikleri engellemek için veri dönüşümüne ait prensipler, araçlar ve metotları kapsayan disiplin” olarak tanımlanırken kripoanaliz, “Düz metin gibi anlamlı bilgi türetilmesi amacıyla, bir şifrelemeyle ilgili sistemin, girdilerinin veya çıktılarının ya da her ikisinin çözümlenmesi” olarak tanımlanmaktadır.[9]
Kriptografinin Blokzincirdeki görünümü sistemin güvenliğini sağlayan HASH (özet) fonksiyonu ve anonimlik ve mahremiyet sağlayan imza fonksiyonudur. Blokzincir teknolojisinin güvenliği ve şeffaf olması Kriptoloji teknolojisine bağlıdır.[10]
Yabancı dildeki lügatleri incelersek Oxford Learner’s Dictionaries’in crypto, yani kripto terimini secret, yani gizli olarak çevrilmiştir[11]. Cryptography, yani kriptografi terimi ise “the art of writing or solving codes”, yani kod yazma veya çözme sanatı olarak çevrilmiştir[12]. Son olarak decryption, yani şifresizleştirme ise “the process of changing information that is in code into ordinary language so that it can be understood by anyone”, yani kodlanmış bilgiyi herkesin anlayabileceği bir dile çevirme işlemi olarak çevrilmiştir[13].
Almanca çevirisine bakacak olursak, krypto, yani kripto gizlenmiş anlamına gelmektedir[14]. Kryptografie, yani kriptografi verilerin şifrelenmesi ve şifrelerin çözülmesi bilimi olarak adlandırılmaktadır[15]. Son olarak da Entschlüsselung veya Dechiffrierung, yani şifresizleştirme ise “bilinmeyen karakterlerin, sembollerin, görüntülerin, ipuçlarının veya diğer eserlerin veya bunların bilinen karakterlere dönüştürülmesinin açıklanması veya yorumlanması” olarak tanımlanmıştır[16].
Rus terminolojisinde Kripto teriminin anlamı mezar odası veya lahit anlamına gelmektedir[17]. Kriptografi ise bilgilerin gizliliğini ve güvenliğini sağlayan şifreleme bilim dalı olarak tanımlanmıştır[18]. Şifresizleştirme ise kriptografi ile kodlanmış bir mesajı normal forma dönüştürme eylemi veya işlemi olarak tanımlanmıştır[19].
Teknik olarak bakıldığında terimlerin pratik anlamı yukarıdaki işlemdir. Şifreli metin, kriptodur, yani şifrelenmiş veridir. Şifreleme ise kriptografi ile mümkün olup daha sonra metnin orijinal haline getiren de şifresizleştirme işlemidir.
Sonuç
Kanaatimizce kripto, kriptografi ve şifresizleştirme terimlerinin Türkçeleştirilmesi çalışmasının başarılı değildir. Kripto terimi hem şifreleme yöntemlerinin hem de Blokzincir teknolojisinin temel yapıtaşı olduğundan doğru bir terim kullanılması gerekmektedir. Kripto terimini şifrelenmiş veya muhafaza edilmiş olarak çevirmek doğru olur. Örnek olarak kripto para için muhafaza edilmiş para veya lahitlenmiş para denilebilmektedir. Çünkü şifrelenmiş para terimi amacından farklı bir anlam çıkarmış olabilir. Kriptografi için ise şifreleme bilimi olarak kullanılması, uygulamada kullanılmakla beraber Kriptografi yerine genel olarak kullanılması başarılı bir Türkçeleştirme örneği teşkil edecektir. Şifresizleştirme ise şifrelenmiş işlemin orijinalini ortaya çıkarma olduğundan açığa çıkarma veya lahitten çıkarma işlemi olarak Türkçeleştirme yapılması gerekmektedir. Robot kelimesi Çekçede angarya veya köle anlamına gelse de[21] Türkçeleştirme çalışması maalesef yapılmamıştır, ancak kompüter terimi bilgisayar olarak başarılı bir şekilde Türkçeleştirilmiştir. Bu nedenle ilk başta anlamsız gelse de kripto kelimesini Türkçeleştirmek gerekmektedir.
Kripto için teknik yöntemlerle şifrelenmiş, gizlenmiş ve muhafaza altına alınmış veri/bilgidir. Kriptografi için verilerin/bilgilerin şifrelenmesi, gizlenmesi ve muhafaza altına alınması için gerekli teknik yöntemleri yaratma ve geliştirme üzerine kurulu olan bilim dalıdır. Şifresizleştirme ise teknik yöntemlerle şifrelenmiş, gizlenmiş ve muhafaza edilmiş verilerin/bilgilerin açığa çıkarılarak ilk haline getirilme işlemidir.
Kanan İbrahimli’nin 15. Sayı’mızdaki “Deepfake ve Adli Bilişim” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Yazarın tüm blog yazılarını okumak için bağlantıya tıklayınız.
[1]https://www.etimolojiturkce.com/kelime/kripto, Erişim Tarihi: 18.04.2022; https://www.hurriyet.com.tr/gundem/kripto-ne-demek-kripto-nedir-kripto-tdk-kelime-anlami-41504372, Erişim Tarihi: 18.04.2022; https://www.nisanyansozluk.com/kelime/kripto, Erişim Tarihi: 18.04.2022.
[2] Simon Singh, Şifre kitabı: Antik Mısır’dan Kuantum bilgisayarlara gizlilik bilimi, Ankara, Buzdağı, 2020, s, 511.
[3] Erkan Afacan, Kriptografiye giriş: şifreleme teorisi, 3.baskı, Ankara, Epos, 2021, s, 41.
[4] Adalet Canlı Akbaş, Kripto para basımı ve devlet otoritesi, İstanbul, On iki levha, 2021, s 132.
[5] Gökşah Taşyürek, “Kriptografi nedir? Teknikleri Nelerdir?”, Enstitü, (Çevrimiçi) https://www.iienstitu.com/blog/kriptografi-nedir-teknikleri-nelerdir, Erişim Tarihi: 22.04.2022.
[6] Singh, a.g.e., s, 511.
[7] https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 19.04.2022.
[8] https://cbddo.gov.tr/sss/blokzincir-sozlugu/ Erişim Tarihi: 22.04.2022.
[9] Türk Standartları Enstitüsü, Bilişim Terimleri Sözlüğü, Ankara, 2006, s, 50, 298.
[10] Taner Dursun, “Blokzincir Teknolojisi”, Blokzincir Araştırma Ağı, (Çevrimiçi) https://bag.org.tr/?p=734, Erişim Tarihi: 02.05.2022.
[11] https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/crypto?q=crypto-, Erişim Tarihi: 01.05.2022.
[12] https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/cryptography?q=cryptography, Erişim Tarihi: 01.05.2022.
[13] https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/decryption?q=decryption, Erişim Tarihi: 01.05.2022.
[14] https://www.dwds.de/wb/krypto- Erişim Tarihi: 01.05.2022.
[15] https://www.dwds.de/wb/Kryptographie Erişim Tarihi: 01.05.2022.
[16]https://de.wikipedia.org/wiki/Entschl%C3%BCsselung#:~:text=Entschl%C3%BCsselung%2C%20mit%20%C3%A4hnlicher%20Bedeutung%20auch,Hinweise%20oder%20anderer%20Artefakte%20bzw, Erişim Tarihi: 01.05.2022.
[17] https://ru.unionpedia.org/%D0%9A%D1%80%D0%B8%D0%BF%D1%82%D0%B0, Erişim Tarihi: 02.05.2022.
[18]https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B8%D0%BF%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F, Erişim Tarihi: 02.05.2022.
[19]https://wordhelp.ru/word/%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%88%D0%B8%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BA%D0%B0, Erişim Tarihi: 02.05.2022.
[20] https://bidb.itu.edu.tr/seyir-defteri/blog/2013/09/07/%C5%9Fifreleme-y%C3%B6ntemleri, Erişim Tarihi: 02.05.2022.
[21] https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/robotlar-konusunda-bilmedikleriniz-259052, Erişim Tarihi: 02.05.2022.
Lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Maliye ve Hukuk bölümlerini çift anadal yapmak suretiyle İktisat Fakültesini birincilikle bitirdi. Yüksek lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Özel Hukuk Tezli Yüksek Lisans bölümünde “Deepfake (Derinkurgu) Teknolojisi İle Üretilen Ses ve Görüntülerin Kullanılmasından Doğan Sorumluluk” konulu tez ile tamamladı. İstanbul Üniversitesi Özel Hukuk Doktora programında öğrenimine devam etmektedir.
Başta kişisel verilerin korunması hukuku, fikri mülkiyet hukuku ve yatırım hukuku olmak üzere birçok alanda makale, bildiri ve kitap bölümü bulunmaktadır. Ayrıca bilişim hukuku ve siber zorbalık alanında birçok projede eğitmen olarak görev yapmıştır.