Makalemizde Kripto Paralar İfa Yerine Edim Midir? konusunu inceleyeceğiz.
Kripto Paralar İfa Yerine Edim Midir? İfa Uğruna Edim Midir?
1. Giriş ve Borç İlişkisi
Borç ilişkisi kurabilmek için borcun unsurlarının tam olması gereklidir. Borç ilişkileri üç temel unsurdan oluşur. Bu unsurlar; alacaklı, borçlu ve ifa olmak üzere üç unsurdan oluşur. Bu üç temel unsurlar borcun tarafları, borcun konusu ve borcun sebebidir. Yazımızın konusu ifa ile ilgili olduğu için burada sadece borcun konusunu incelenecektir. (kripto paralar ifa yerine edim)
2. Borcun Konusu
Geçerli bir borç ilişkisine dayanarak yapılması veya yapılmaması kararlaştırılan fiile borcun edimi denir. Borç ilişkisinde, borcun konusunu ya belli bir malın teslim edilmesi veya belli bir iş veya hizmetin yapılması ya da para veya mislî eşyanın ödenmesi oluşturur. Belirtilen her üç türlü edim biçimi, verme, yapma ve ödeme gibi olumlu (somut) bir eylemden oluşmaktadır. Ancak bütün edimler somut fiillerden ibaret değildir. Başka bir ifade ile edimi her zaman somut fiil ve davranışlar oluşturmaz.
2.1. İfa
İfa, borç ilişkisini sona erdirir. Borca konu olan edimin borçlu tarafından alacaklıya karşı gereği gibi yerine getirilmesine ifa sebebiyle borç ilişkisinin sona ermesi denir. İfanın konusunu para borcu ya da cins borcu oluşturabilir.
Tam ifa: Borcun tamamının yerine getirilmesidir.
Kısmi ifa: Borç konusunun bölünebilen kısmının ifa edilmesine denir.
Borcun tarafları: Kural olan borcun tarafları alacaklı ve borçludur ancak taraflar borçlarını temsilci vasıtasıyla da yerine getirebilir.
Seçimlik yetki: Asıl edimle birlikte yedek bir edimin bulunmasına ve borçlunun bu edimlerden birisini seçerek ifa etmesidir.
İfa yerine geçen edim: Sözleşmenin kurulmasından sonra asıl edimden farklı bir edimin ifasıyla borcun sona erdirilmesidir.
İfa uğruna edim: Borçlu ile alacaklının anlaşarak asıl borç yerine başka şeyin verilmesi fakat borcun sona ermemesidir. İfa amacıyla edimde borç sona ermez. Söz konusu edim paraya çevrilir ve alacaklının tatmin edildiği kadarıyla borç sona erer. Borcun kalan kısmı için borç ilişkisi devam eder.
Tarafların ifa uğruna edim mi ifa amacıyla edim mi konusunda anlaştıkları açıkça anlaşılamıyorsa doktrinde ifa uğruna edimin varlığı kabul edilmelidir. Fakat borç ilişkisinde belirlenen edim para dışında bir şeyse doktrine göre ifa yerine edimin kabul edilmesi uygundur.
Borçlu, örneğin para borcunu, başka bir edim ile yerine isteyebilir. Alacaklının bunu kabul mecburiyeti bulunmamaktadır. Ancak alacaklının, borçlunun bu teklifini kabul etmesi durumunda, ödemenin ifa yerine mi yoksa ifa uğruna mı olduğu büyük önem taşımaktadır. İfa yerine edimde borçlu, alacaklının rızası ile, yüklenmiş olduğu edim yerine, başka bir edimle borcunu ifa ederek borcundan kurtulur.
İfa yerine edim ve İfa amacıyla edimin farkları
‘İfa yerine edimde, kar ve zarar alacaklıya aittir. Dolayısı ile eğer mevcut borçludan alacağın tahsili imkanı varken alacaklı ifa yerine edimi kabul etmişse, tahsil edilebilecek bir alacak, yeni borç türüyle tahsil edilemeyecek duruma gelebilir.
İfa yerine edimi kabul eden alacaklının, bu riske dikkat etmesi gerekir. İfa yerine edimde, alacaklı, ifa yerine gerçekleştirilen edimi kabul etmekle, aynen ifada olduğundan daha kazançlı da çıkabilir. ‘’Örneğin borçlu, borcuna karşılık alacaklıya ifa yerine bir araç devir ve teslim edip, alacaklı da bu aracı sattığında, alacaklı olduğu tutardan daha fazlasını elde edebilir. Böyle bir durumda borçlu ” Artan tutarı bana vereceksin” diyemeyeceği gibi, alacaklı da, borçludan aracın satışından elde edilen tutarın borç ile arasında ki farkı da isteyemez. İfa yerine edimde, kar, zarar ve riskin alacaklıda olması ile ifade edilmek istenen budur.’’
İfa uğruna edim, ifa yerine edime oranla, alacaklıyı daha çok korumaktadır. Şöyle ki; İfa yerine edimdekinin aksine, ifa uğruna edimde, borçlu, borcundan farklı bir edim ifa etmekle borcundan kurtulmaz. Ne zaman ki ifa edilen edim nedeniyle alacaklı tatmin edilir, o zaman alacaklının elde ettiği oranda borçlu borcundan kurtulur.’
2.2. Kripto Paraların İfa Yerine Mi İfa Uğruna Mı Edim Olduğu Sorunu
16 Nisan 2021 tarihli ve 31456 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” ile yasaklandı. Yönetmeliğe göre yapılan alışveriş gibi işlemlerde kripto paralarla ödemeler zaten yapılamayacaktır. Asıl merak edilen durumsa borç ilişkisinin serbestisi ilkesine göre iki taraf arasında borcun konusunu kripto varlıklar oluşturursa bu borcun niteliğidir.
Borcun tarafları, borç ilişkisinin serbestliği ilkesinden ötürü borcun konusunu kripto varlıklar olarak belirleyebilirler. Borcun konusunu kripto varlıklar değil de başka bir şey de oluşturabilir. (Araba, para gibi)
Edimi tam anlamıyla borçlu yerine getiremeyebilir. Borcun konusunu yerine getiremeyen borçlu, ifa yerine edim veya ifa uğruna edim yoluna gidebilir. Örneğin borçlu ifa yerine edim olarak belli miktar kripto parayı teklif edebilir. Aynı şekilde kripto parayı ifa uğruna edim olarak da alacaklıya teklif edebilir. Alacaklı her iki teklifi de kabul etmek zorunda değildir.
Alacaklı eğer kripto parayı alacağına karşılık olarak kabul ederse burada oluşacak sorun yerine getirilen edimin ifa yerine mi yoksa ifa amacıyla mı yapıldığıdır. Eğer taraflar edimin bu ikisinden hangi amaçla yapıldığı konusunda açıkça anlaştılarsa bu konuda bir sorun yoktur. Edimin ne amaçla yerine getirildiği açıkça anlaşılamıyor olabilir. Bu durumlarda doktrinde; eğer asıl borcun konusunu para oluşturuyorsa ifa uğruna edim olduğu kabul edilmesi gerektiği savunulmaktadır. Fakat asıl borcun konusunu para dışında bir şey oluşturuyorsa (araba, gayrimenkul vb.) edimin kripto paranın ifa yerine edim olduğu da söylenebilecektir.
Haciz yoluyla icra dairelerinin yaptığı işlemle kripto varlık, paraya dönüştürülüp ödeneceğinden ve alacaklıya kripto para yerine değeri teslim edilmiş olacağından bu yolla yapılan edim ifa uğruna edimdir. Alacaklı alacağını haciz yoluyla da tam karşılayamadıysa borç hala devam etmektedir. Şayet yerine getirilen bu edim borcu tam karşılamasa da borcu sona erdirseydi, ifa yerine edim olduğu konusu tartışılabilirdi.
İfa uğruna edim ve ifa yerine edimin en açık farkları arasında borcun sona erip ermeyeceği oluşturur. İfa uğruna edimde borç tam olarak tahsil edilemediyse borç ilişkisi devam edeceğini; ifa yerine edimde ise borç tam anlamıyla tahsil edilemese de borcun sona ereceğini yukarıda açıklamıştık. Bu farktan dolayıdır ki bu tahsilat haciz yoluyla yapılırsa ifa uğruna edim olacağı konusunda tereddüt yoktur.
Alacaklı borçlunun kripto varlık olarak ödemesini kabul etmiş olabilir. Bu durumda taraflar aralarında kripto varlıkla yapılan bu ödemenin ifa yerine edim mi, ifa uğruna edim mi olduğu konusunda açıkça anlaştılarsa, sözleşme serbestisi ilkesine de yer vererek, edim tarafların anlaştığı şekilde kullanılır. Aksi bir durum olarak tarafların bu edimi ne olarak yerine getirdiği anlaşılamıyor olabilir. Kanunda bu durumlarda edimin ne olarak yerine getirildiği konusunda açıkça bir hüküm bulunmamaktadır. Doktrindeyse borcun konusunu para oluşturuyorsa ifa uğruna edim yoluna gidileceği; borcun konusunu para dışında bir şey oluşturuyorsa ifa yerine edim yoluna gidileceğini belirtmiştik.
‘’Özellikle şirketler arasında oluşturulan protokollerde ‘’borcun yerine geçmek üzere’’ ‘’asıl borcun yerine’’ gibi ibareler alacaklı taraf için risk oluşturabilir. Taraflar bu riskleri düşünerek protokolü tüm hatlarıyla incelemektedir. Bizim konumuzu kripto varlıklarla ifa oluşturduğundan, protokolde kripto varlıkla yapılacak ifanın ‘’borcun yerine geçmek üzere’’ ibaresi yer alıyorsa kripto varlıkların avantajı olduğu kadar getireceği riskler de değerlendirilerek anlaşma sağlanmalıdır.’’
Sonuç
Taraflar açıkça bu edimin ifa yerine edim olarak getirildiğini kararlaştırdılarsa, borç sona erer ve alacaklı hem kara hem zarara razı olmak zorundadır. Yerine getirilen ödeme belli süre sonra asıl borçtan düşük bir tutara tekabül edebileceği gibi yüksek bir tutarda edebilir. Bu riske tamamen alacaklı katlanarak zarar ederse borçludan herhangi bir talepte bulunamayacağı gibi kar ederse de borçlu taraf, borcundan fazla kısmı geri talep edemez.
Taraflar açıkça eğer edimin ifa uğruna edim olduğu hususunda anlaştılarsa, değer paraya çevrilir ve borcun tamamını karşılamıyorsa borç hala devam eder. Alacaklı kalan kısım için borçluya tekrar başvurabilir. Aynı şekilde edim borç tutarını aştıysa alacaklı borcundan fazla kısmı borçluya iadeyle yükümlüdür.
Tarafların kararlaştırdığı durum açıkça anlaşılamıyorsa; kripto varlıkla yerine getirilen ifa borcun konusunu para oluşturuyorsa ifa uğruna edim yoluna, borcun konusunu para dışında bir şey oluşturuyorsa ifa yerine edim yoluna gidilebilir.
Av. Ali ERŞİN’in Hukuk ve Bilişim Dergisi 3. Sayı’sındaki “Dünya’da Kripto Paralar” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Kaynakça
YALMAN, SÜLEYMAN.’’EDİME UYGUN İFA KURALININ İSTİSNALARI’’
6098 SAYILI KANUN
16 Nisan 2021 tarihli ve 31456 Sayılı “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik”
KOCAAĞA,KÖKSAL.’’BORÇLANILAN EDİMİN İFASI KURALININ BİR İSTİSNASI OLARAK İFA AMACIYLA EDİM’’. JURİX24/1(HAZİRAN 2007)
OĞUZMAN,M.K. BORÇLAR HUKUKU GENEL HÜKÜMLER
EREN, F. BORÇLAR HUKUKU ÖZEL HÜKÜMLER
https://www.hukukihaber.net/ifa-yerine-edim-ile-ifa-ugruna-edim-arasindaki-onemli-farklar