Makalemizde Değişen Dünya ve Hukukta Tasarım Odaklı Düşünme konusunu inceleyeceğiz.
Hukukta Tasarım Odaklı Düşünme
Teknolojinin hızla gelişimi bir çok sektörde/sektörler arası rekabeti artırırken, değişimi ve multidisipliner çalışmayı da beraberinde getirmektedir. Hukuk, kuralcı yapısı nedeniyle değişimlere hızlı bir şekilde adapte olamamakla birlikte son yıllarda teknolojideki lineer gelişimlere kayıtsız kalmamaya başlamıştır. Hukuk büroları/departmanlarındaki değişim ve maliyet baskıları, artan iş yükü nedeniyle hukuk hizmetlerinde yaşanan aksaklıklar ve dijitalleşmeye bağlı olarak kullanıcıların kalıcı ve hızla değişen beklentileri hukuk dünyasında başlıca çözüme ulaştırılması gereken konular olarak karşımıza çıkmaktadır.
Birçok sektör bugün varlığını sürdürebilmek için başarılı bir inovasyon methodu olarak nitelendirilen tasarım odaklı düşünce yöntemini kullanmaktadır. Tasarım odaklı düşünme, yinelemeli bir süreç olarak kullanıcıların anlaşılmasına, problemlerin yeniden tanımlanmasına yardımcı olan ve alternatif strateji ve çözümler üretmeyi destekleyen bir çözüm süreci olarak tanımlanmaktadır.
Hukukta tasarım bazı uygulayıcılar tarafından insan odaklı tasarımın bazı uygulacılar tarafındansa, tasarım odaklı düşünme metodunun uygulandığı yaratıcı problem çözme metodu olarak karşımıza çıkmaktadır. Hukukta tasarım denildiğinde, insan odaklı tasarım (human centered design) ilkelerinin hukukta uygulanması; hukukta tasarım odaklı düşünme dediğimizde de tasarım odaklı düşünmenin (design thinking) uygulanması şeklinde ayrım yapmaktayız.Dolayısıyla, hukukta tasarımın ortak ve kesin bir tanım olmamakla birlikte, hukukta tasarım odaklı düşünmenin Kohlmeier’ın açık ve temiz ifadesi ile tasarım odaklı düşünce methodunun hukuka uygulanmaşeklidir.
Hukukta tasarım ile birlikte hukuki sistemler ve hizmetler daha insan odaklı, kullanışlı bir şekilde bireylerin ihtiyaçlarına karşılık verebilen hale gelebilecektir. Hukukta tasarım odaklı düşünme dendiğinde görselleştirilmiş ya da basitleştirmiş hukuki metinler ve/veya sözleşmeler akla gelebilmektedir. Ancak hukukta tasarım odaklı düşünme ile amaçlanan tasarım odaklı düşüncenin hukuki süreçlere uygulanması ile hukuki sistemlerin ve/veya hizmetlerin
daha anlaşılabilir ve bireyler ihtiyaçlarına karşılık verebilir duruma gelmesidir.
Bu noktada görselleştirme/ basitleştirme süreçte kullanılan yardımcı araçlar olabilecektir ancak hukukta tasarım odaklı düşünme görselleştirme yada basitleştirme olarak tanımlanamayacaktır. Her durumda ve ihtiyaçta görselleştirme kullanılamayacağı gibi her hukuki metnin basitleştirmesi de mümkün olmayacaktır. Nitekim hukukta tasarım odaklı düşünmeden bahsedilirken hukuki metinlerin ya da kelimelerin basitleştirilmesi yerine hukuki metin ve kelimelerin anlaşılır hale getirilmesi ifadesinin kullanılması daha doğru olacaktır.
Hukukçu ve Tasarımcı Bakış Açısı
Geleneksel hukuk düzeninde hukukçu bir probleme çözüm ararken, kanunu bir kılavuz olarak kullanarak
problemi en kısa şekilde çözüme ulaştırmaya odaklanmaktadır. Bu noktada problemin çözüme
ulaşması, en uygun ve anlaşılır çözümün bulunmasından daha önemlidir.
Tasarım odaklı
düşünce ile probleme yaklaşan tasarımcı ise şu şekilde bir süreç takip etmektedir; öncelikle işlevsel
tanımlar/bilgiler toplanarak, problem çok yönlü ve detaylı bir şekilde incelenir, sonrasında problemle
karşılaşan katılımcıların/kullanıcıların kimler olduğu ve nasıl bir ekosistem içerisinde bu problemle
karşılaştıkları analiz edilir.
Bu analiz süreci boyunca öğrenilen ve kullanıcılardan elde edilen farklı bakış
açıları aracılığı ile mevcut probleme karşı kullanıcıların ihtiyaçları belirlenerek bu ihtiyaçlara yönelik en uygun
çözüm belirlenir.
Belirlenen bu çözüm kullanıcılar üzerinde test edilerek kullanıcılar geri bildirim toplanır. Tasarımcı süreç boyunca her aşamada kullanıcıyı odak noktada tutmaktadır. Kullanıcıdan topladığı geri bildirimler ile çözümü test edebilmekte ve gerektiği takdirde çözümü revize edebilmektedir.
Tasarımcı problemi analiz etmeyi, kullanıcıları tanımlayı, topladığı bilgileri sentezleyerek probleme yönelik çeşitli çözümler üretirken, kullanıcı bakış açısı ile en uygun çözümü yine kullanıcı ile test ettiği ve geri bildirim topladığı her aşamayı problemin çözüm sürecinin bir parçası olarak görmektedir. Geleneksel hukukçu bakış açısı ise probleme karşı, hukuki açıdan yaklaşarak kanun odaklı ve tek yönlü bir tavır sergilemektedir.
Bu şekilde elde edilen çözüm kullanıcıyı A noktasından B noktasına götürse dahi tek taraflı bir çözüm olarak problemin en uygun çözümü olmayabilmekte ve kullanıcı tarafından da anlaşılmamaktadır.
Hukukta tasarım odaklı düşünme ve hukukta tasarım, hukuki süreçlerde yaşanan zorluklara, adalete erişim sorunlarına bugüne kadar kullanılan bakış açılardan farklı bir şekilde yaklaşarak, bu konularda önemli adımlar atılmasının önünü açabilecek yöntemler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu methodlar hukuki sistemlere ve hizmetlere uygulanması daha iyi bir hukuk sistemi oluşmasını, kısa vadeli iyileşmeleri ve uzun vadeli değişimleri beraberinde getirirken, kullanıcı odaklı çözümleri, multidisipliner işbirliklerini de desteklemektedir.
Hukukta Tasarım Örnekleri
– Trafik Cezalarına İlişkin Görsel Rehber Stanford Üniversitesi Legal Design Lab ve partnerleri East Bay Community Law Center NLADA tarafından hazırlanan bu görsel rehberde trafik cezası alan kişilerin mahkeme huzuruna çıktıklarında ne yapabilecekleri, para cezalarından ya da harçlardan nasıl muafiyet talep edebileceklerine ilişkin bilgiler yer almaktadır.
Stanford Legal Design Lab- Court Visual Guide
Yine Stanford Üniversitesi Legal Design Lab projelerinden biri olan Navocado ise bir web
platformudur. Bu platform üzerinden yasal süreçlere ilişkin problem yaşayan kişilere interaktif ve görsel
olarak adım adım ilerleyen bir rehber sunulmaktadır. Kişiler platform üzerinden yasal seçeneklerini
öğrenebileceği gibi hukuki süreçlere ilişkin bilgi de alabilmektedir.
Kanadanın British Colombia bölgesinde özel hukuktan kaynaklanan uyuşmazlıkların çevrimiçi olarak
çözümlenebileceği bir uyuşmazlık merkezi. Belirli bir tutara kadar olan uyuşmazlıklar çevrimiçi olarak çözülebiliyor ve uyuşmazlık tarafları süreci aşama aşama gözlemleyebiliyor.
Civil Resolution Tribunal- The CRT Process
Son Olarak Öneriler
Hukukta tasarım veya hukukta tasarım odaklı düşünme konusunda kendini geliştirmek isteyenler için, problemleri farklı yönlerden ele alarak yeni bakış açıları geliştirmek önemli bir adım olacaktır.
Bu noktada problemle karşılan insanların ihtiyaçları yol gösteri niteliktedir.
Hukukçu olmayan ve hukuki süreçlere dahil olan kişilerden toplanan geri bildirimler, doğru hukuki çözümün bulup bulanamadığından daha çok karşılan hukuki problemde yer alan ifadelerin ya da yaşanan sürecin anlaşılabilir olup olmadığı ilişkin olacaktır.
Kaynak olarak ise dünyada hukukta tasarım alanının öncülerinden olan Margaret Hagan’ın “Law by Design” çevrimiçi kitabı iyi bir başlangıç olacaktır.
KAYNAKÇA
GROSS David J.F, Design Thinking and Visual Advocacy for Lawyers
Hagan Margaret, Law by Design, <https://lawbydesign.co>
Kohlmeier Astrid, <https://astridkohlmeier.de>
Korhonen Hannele, “Practical Legal Design for Lawyers”, Lawyer’s Design School,
<https://lawyersdesignschool.com/practical-legal-design-for-lawyers/ >
Legal Tribune Online Legal Design hakkında Astrid Kohlmeier Röportajı
<https://www.lto.de/recht/legal-tech/l/legal-design-innovation-anwaltsberuf-rechtsmarkt/>
Meyjes Posthumus Anna, “My Legal Information Design Process Step by Step: The Who, What,
When and How”, <https://www.aclaradesign.nl/legal-design-blog/my-legal-information-designprocess-step-by-step-the-who-what-when-and-how>
Stanford Legal Design Lab, < https://www.legaltechdesign.com>
<https://justiceinnovation.law.stanford.edu/projects/visual-self-help/ >
<https://navocado.org>
<https://civilresolutionbc.ca>
Yazarlar:
Asena Damla ŞAHİN / Asena Damla Şahin, Legal Design Turkey – Proje Yöneticisi/ Çalışma Grubu Koordinatörü
Hukuk ve Bilişim Dergisi ve Blog kısmımızda,
Bilişim Suçları
Blockchain ve Dijital Paralar
Yapay Zekâ ve Robot Hukuku
Elektronik Ticaret Hukuku
İnternet Hukuku
Kişisel Verilerin Korunması Hukuku
Start-Up Hukuku
E-Spor Hukuku
Fikri Mülkiyet Hukuku ve benzer teknoloji hukuku alanlarında yazılar okuyucularımıza sunulmaktadır.