Makalemizde Türkiye’de Faydalı Model Koruması ve Tescili konusunu inceleyeceğiz.
1.Giriş
Bu blog yazısında ele alınan konu, hükümleri 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında düzenlenen “faydalı model koruması” olup bu koruma türünün ne olduğuna, hangi ihtiyaca cevaben ortaya çıktığına, neleri koruduğuna, hangi şartlar sağlanarak sahip olunabileceğine, patent ile benzerlik ve farklılıklarına ve son olarak da tescil sürecine değinilecektir.Konu, özü itibariyle buluşların korunmasıdır.
Buluş, teknoloji alanındaki belirli sorunu çözmeye yönelik teknik niteliğe haiz bir fikir ürünüdür.Bu fikir ürünlerinin üçüncü kişiler tarafından izinsiz olarak kullanılmasının, üretilmesinin veya satılmasının engellenmesi amacıyla buluş sahiplerine tekel niteliğinde haklar tanınmaktadır.Bu hakların en bilineni patent olup bir diğeri ise faydalı modeldir. ( bilişim suçları, faydalı model)
2.Faydalı Model Nedir?
Faydalı model; teknik anlamda ilerleme sağlayan, yeni ve sanayiye uygulanabilir olup buluş basamağı (inventive step) aşamasını geçmeyen küçük buluşların sahiplerine koruma sağlayan bir sınai mülkiyet hakkıdır.Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere faydalı model, küçük buluşların korunması ihtiyacını gidermeyi amaçlar.
Peki bu ihtiyaç nasıl doğmuştur? Bu durumdan da kısaca bahsedecek olursak faydalı model korumasının önemini daha açık şekilde anlayabiliriz.Söz konusu ihtiyaç, buluş basamağı aşamasını geçmeyen ancak yeni, sanayiye uygun ve teknik anlamda ilerleme sağlayan küçük buluşların patent mevzuatıyla korunamamasından doğmuştur çünkü bir buluşun patent alabilmesi için yeni, sanayiye uygulanabilir ve buluş basamağı (invente step) aşamasını geçmesi gerekir.
Hal böyleyken firmalar yürüttükleri Ar-Ge çalışmalarıyla teknik anlamda ilerleme sağlayan değerli buluşlarına patent alamayıp hukuki himayeden yoksun kalma durumuyla karşı karşıya kalmaktadır.İşte bu noktada bu tür küçük buluşlara hukuki himayeyi faydalı model koruması sağlayacaktır.
Faydalı model hakkı tescilli haktır ve tıpkı patentlerde olduğu gibi teknik alandaki buluşlar bakımından sahibine tekel niteliğinde yetkiler verir.Bir buluş için hem faydalı model hem de patent belgesi alınamaz ancak bir buluş patent alabilme şartlarını taşıyorsa bazı pratik düşüncelerle faydalı model korumasından yararlanabilir çünkü faydalı model koruması patent hakkının bir parçası olup mevzuatta da bu hakları düzenleyen hükümler benzerdir.
Dolayısıyla kural olarak patentlere ilişkin hükümler faydalı modellere de uygulanabilmektedir. .Her iki hakkın da konusu buluşlardır ve ürünün özgün teknik yönlerini korumaktır.Faydalı model koruması ve patent birbirleriyle bu kadar benzerken uygulamada zaman zaman faydalı model koruması bir başka koruma tipi olan tasarım hakkı ile karıştırılabilmektedir.
Hem tasarım hem faydalı modelde yenilik şartı aranır ancak her iki koruma türününde yenilik şartı anlayışı koruma kapsamları açısından farklıdır.Faydalı modellerde ürünün özgün teknik yönleri korunurken, tasarımlarda ürünün özgün dış görünümü korunmaktadır.Patent ve faydalı model de çok benzer olduğundan karıştırılabilmektedir ancak benzerlikleri olduğu kadar farklılıkları da vardır.
3. Faydalı model koruması ve patent arasındaki farklar nelerdir?
- Faydalı model başvurusu için sadece araştırma raporu düzenlenirken patent başvurusu için hem araştırma raporu hem de inceleme raporu düzenlenir.Bu sebeple başvuru prosedürleri birbirlerinden farklı olup patent başvurusu faydalı model başvurusuna kıyasla daha uzun ve maliyetlidir.Yukarıda bahsedildiği gibi uygulamada patent alabilme şartlarına haiz oldukları halde faydalı model koruması alan buluşların bunu tercih etmesi genelde bu farklılıktan kaynaklanır.Bir başka deyişle, faydalı model başvuru prosedürü patent prosedürüne nazaran daha kısa süreli ve daha az maliyetlidir.
- Bir buluşa patent alabilmek için yeni, sanayiye uygulanabilir olması ve buluş basamağı aşamasını geçme şartı aranırken faydalı model koruması için yeni ve sanayiye uygulanabilir olması yeterli olup buluş basamağı aşamasını geçme şartı aranmaz.(SMK madde 142/1)
- Patentlerde yenilik incelemesi aşamasında buluş konusuna katkı sağlamayan teknik unsurlar dikkate alınırken faydalı modellerde dikkate alınmaz.(SMK madde 142/2)
- Başvuru tarihinden başlamak üzere, patentin koruma süresi yirmi yıl, faydalı modelin koruma süresi on yıldır.Bu süreler uzatılamaz.(SMK madde 101)
- Patentler için ek belge verilebilirken faydalı modeller için ek belge verilmesi mümkün değildir.(SMK madde 123/14)
- Kimyasal ve biyolojik maddeler ile kimyasal ve biyolojik yöntemler ya da bu yöntemlerle elde edilen ürünler (ilaçlar gibi) patent korumasından yararlanabilirken faydalı model korumasından yararlanmazlar.(SMK madde 142)
4. Tescil
Faydalı model koruması tescil bakımından da patent başvurusuna benzerlik gösterir ve patent başvurusu için mevzuatta uygulanacak hükümler kural olarak faydalı model başvurusu için de uygulanacaktır.Tescil için faydalı model başvurusu Türk Patent ve Marka Kurumuna yapılır.6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 90. Maddesinde belirtilen unsurların tamamlanması halinde başvuru yapılır.
Şekli inceleme aşamasında anılan madde hükmünde belirtilen unsurlarda eksiklik olduğu anlaşılırsa başvuru sahibine bu eksikliklerin giderilmesi için iki ay süre tanınır.Söz konusu eksiklik bu süre zarfında tamamlanmazsa başvuru geri çekilmiş sayılır.
SMK madde 90– (1) Patent başvurusu;
a) Başvuru formunu,
b) Buluş konusunu açıklayan tarifnameyi,
c) İstemleri,
ç) Tarifnamede veya istemlerde atıf yapılan resimleri,
d) Özeti,
e) Başvuru ücretinin ödendiğini gösterir bilgisini kapsar.
(2) Tarifname, istemler, özet ve varsa resimler başvuru sırasında Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf veya karşılıklılık ilkesini uygulayan devletlerin resmî dillerinden birinde verilebilir.
(3) Aşağıdaki unsurların tamamının Kuruma verildiği tarih itibarıyla patent başvuru tarihi kesinleşir ve başvuru işleme alınır:
a) Patent verilmesi talebi.
b) Başvuru sahibinin kimlik ve iletişim bilgileri.
c) Türkçe veya ikinci fıkrada belirtilen yabancı dillerden biri ile yazılmış tarifname veya önceki bir başvuruya yapılan atıf.
Başvurunun gerekli unsurları eksiksiz olacak şekilde yapıldığı tarihten itibaren iki ay içerisinde başvuru sahibinin araştırma raporu talep etmesi ve gerekli ücreti ödemesi gerekmektedir.Araştırma raporu talep üzerine düzenleneceğinden bu talebin yapılmaması veya ücretin ödenmemesi halinde başvuru geri çekilmiş sayılır.
Araştırma raporu, başvuru konusunun faydalı model belgesi verilemeyecek konu ve buluşlardan olmasından veya tarifname ya da istemler açık olmadığından düzenlenemiyorsa başvuru sahibine itirazları ve başvuruda yapacağı değişiklikleri sunması için üç ay süre tanınır.Yapılan itiraz kabul edilmezse veya son değişiklikler uygun görülmezse ya da itiraz hiç yapılmamışsa başvuru reddedilir.Buna ilişkin konuyla ilgili rapor düzenlenip başvuru sahibine bildirilir ve bültende yayımlanır.
Söz konusu rapor yayınlandıktan itibaren üç ay içinde başvuru sahibinin rapor sonucuna itiraz etme hakkı vardır.Ayrıca bununla ilgili üçüncü kişilerin görüş bildirmesi de mümkündür.Araştırma raporuyla ilgi başvuru sahibi itiraz etmişse veya üçüncü kişiler görüş bildirmişse araştırma raporu bunlarla beraber yeniden değerlendirilir.Şayet itiraz ya da görüş bildirilmemişse sadece araştırma raporu değerlendirilir.Raporun olumsuz olması halinde başvuru reddedilecektir.
Türk Patent ve Marka Kurumu, yaptığı değerlendirmeler sonucunda başvuru konusu buluşa faydalı model belgesi verilmesine karar verdiği takdirde, bu karar başvuru sahibine bildirilip faydalı model belgesi ile birlikte bültende yayımlanır.
5. Sonuç
Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda faydalı model koruması, patent mevzuatının kapsamına girmemesi nedeniyle korumadan yoksun kalan küçük buluşların korunması için önemli bir ihtiyaçtır.
Yeni, sanayiyeye uygulanabilir ve teknik ilerleme sağlayan ancak sırf buluş basamağı aşamasını geçmediği için hukuki himayeden yoksun kalan bu değerli çalışmalara koruma sağlamamak büyük mağduriyetlere yol açabilirdi. Patent ile korunamayan mütevazı buluşlar faydalı model ile üçüncü kişilerin izinsiz kullanımına, üretimine ve satılmasına karşı korunabilmektedir.
Ayrıca faydalı model başvuru prosedürünün patent prosedüründen daha kısa ve daha az maliyetli olması buluş sahipleri için bir avantajdır.Özellikle ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerin yeterli teknolojik alt yapısının bulunmaması ve buluş yapabilecek kişilerin gelişmiş ülkelere oranla daha az olması ve söz konusu buluşların da patent alma şartları taşımayan ancak yine de özgün teknik yönleri olan küçük buluşlardan olması faydalı model korumasının ne denli önemli bir ihtiyaç olduğunu gösterir.
Fikri Mülkiyet Hukuku alanındaki tüm yazılara bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin Yeni Sayı’sını okumak için bağlantıya tıklayınız.
KAYNAKÇA
- Karasu, Suluk, Nal “Fikri Mülkiyet Hukuku” 2.Baskı
- https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/16E3B1C5-0F40-4980-9AB3-FE43EFF1309D.pdf;jsessionid=F98204C50E3110115A7BE150C09146DE
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/262173
- https://www.toraks.org.tr/site/community/downloads/2335
Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 2021 yılında mezun olmuştur.Adana Barosunda stajyer avukatlığını devam ettirmektedir.