Yazılımların Fikri Mülkiyet Hukuku Bağlamında Korunması
1- Fikri Mülkiyet
Bir kişiye ait fikir/düşünceye dayanan ve sahibinin muhtevasını taşıyan ürünler üzerindeki haklara fikri mülkiyet hakkı denir. Bu ürünlere FSEK bağlamında aynı zamanda “eser” de denilmektedir. Eseri üreten kişilere ise “eser sahibi” denilmektedir.(Yazılımların Telif Hakları Bağlamında Korunması)
2- Fikri Mülkiyet Hukukunun Kapsamı
Fikri mülkiyet hakları, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunmaktadır.
FSEK, aşağıdaki eser türlerini korumaktadır:
- İlim ve edebiyat eserleri:
- Musiki Eserler
- Güzel Sanat Eserleri
- Sinema Eserleri
FSEK m.1/A’da Kanun kapsamı belirtilmiştir. Kanun,
- Fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri
- Bu eserleri icra eden veya yorumlayan icracı sanatçıların,
- Seslerin ilk tespitini yapan fonogram yapımcıları
- Filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren yapımcıların
- Radyo televizyon kuruluşlarının ürünleri üzerindeki manevi ve mali haklarını,
- Bu haklara ilişkin tasarruf esas ve usullerini, yargı yollarını ve yaptırımları ile
- Kültür Bakanlığının görev, yetki ve sorumluluğunu kapsamaktadır.
Yazılımların Durumu
Yazılım
TDK’ya göre: Bir bilgisayarda donanıma hayat veren ve bilgi işlemde kullanılan programlar, yordamlar, programlama dilleri ve belgelemelerin tümü.(Yazılımların Telif Hakları Bağlamında Korunması)
FSEK m.1/b’ye göre: Bilgisayar Programı: “Bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmaları.
Tanımlardan da anlaşılabileceği üzere tüm programlar, işletim sistemleri, arayüzler, modüller, kodlar, eser kapsamına girmekte ve korumadan faydalanmaktadırlar.
Yazılımlar, günümüzde programlama dilleri ile belli bir amaç için yapılan bilgisayar kodları ve emir dizgeleri bütünüdür.
Yazılımların FSEK Kapsamında Durumu
Yazılımlar, yani bilgisayar programları, FSEK m.2/1’de “ilim ve edebiyat eserleri” kısmında düzenlenmiştir. Fıkra şu şekildedir:
“İlim ve edebiyat eserleri şunlardır:
Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları.”
Madde metninden de anlaşılacağı gibi, bilgisayar programları, FSEK kapsamında “ilim ve edebiyat eseri” olarak düzenlenmiştir.
Bilgisayar Programları Ve Patent Hukuku
Dünyadaki örnekler incelendiğinde kimi ülkelerin, yazılımları patent ve faydalı model koruması altına aldığı görülmektedir. Örneğin Amerika ve Japonya’da yazılımlar fikir eserlerinden çok teknik yaratımlar olarak kabul edildiklerinden, patent altına alınarak korunmaktadırlar. Ancak Avrupa Patent Konvansiyonunda ve Avrupa Patent Organizasyonu üyesi pek çok ülkenin yasal düzenlemelerinde yazılımlar patent koruması altına alınmamaktadırlar.
Ülkemizde de Patent hukukunun konusu, patente bağlanabilir buluşlar olduğundan fikri hukuk tarafından korunan bilgisayar programlarının unsurları, patent hukuku tarafından korunmaz.
Bilgisayar programlarının unsurlarından, fikri hukuk kapsamına giren, program akışı, kaynak veya nesne kodu ile kullanıcı ara yüzünün görüntülü ve sesli kısmı patente konu olmaz. Yazılımların Türk hukuk sisteminde patent veya faydalı model olarak tescili mümkün değildir.
Ancak bilgisayar programları, diğer edebi eserlerden farklı olarak, yerine getirdiği işlevler nedeniyle patent korumasına da konu olmaktadır. Fikrî- işlevsel ürün niteliği nedeniyle bilgisayar programları başta ABD olmak üzere pek çok gelişmiş ülkede patent korumasından yararlanabilmektedir.
Yazılımların Korunması
Bilgisayar Programları program akışı, algoritma, kodlar ve kullanıcı arayüzü olarak dört bölümden oluşur.
FSEK m. 2/f. 1’e göre bilgisayar programlarının hazırlık tasarımları da eser sayılmıştır. Program harici program akışı ve kaynak kod ve objektif kodu da FSEK tarafından korunmaktadır (Dalyan, 2009:45). Alt programların çözüm yolunu belirleyen algoritmalar, kullanıcı arayüzleri koruma kapsamında değildir (Dalyan, 2009:89-91).
FSEK m. 2/f. 1 hükmü ile bilgisayar programları fikri eser olarak koruma altına alınmışlardır. Yine internet ortamındaki eser, veri tabanı ve yaratılanlar bu kanunla korumaya alınmıştır. Bunlar tazminat ve yasaklama davaları ve cezai yöndeki yaptırımlar ile korunur.
Özetlemek gerekirse, bilgisayar programlarının program akışı, kaynak kodu ve nesne kodu unsurları ile hazırlık tasarımı olarak nitelendirilebilecek aşamaları fikrî hukuk koruması kapsamında yer alırken, FSEK ’in 2 ’nci maddesinin son fıkrasında ifadesini bulan, arayüze temel oluşturan düşünce ve ilkeler de dâhil olmak üzere programın herhangi bir öğesine temel teşkil eden düşünce ve ilkeler koruma kapsamı dışında bırakılmıştır.
Eser Sahipliği Sorunu
FSEK m. 8’ e göre eserin sahibi onu meydana getirendir. Bu eser meydana getiren gerçek kişidir
Yazılım ürünlerinin genellikle birden fazla kişi tarafından ortak çalışmalar sonucu meydana getirilmesi ve bu kişilerin de genellikle bir yazılım şirketi adına çalışmakta olmaları yazılımlar üzerindeki fikri hakların sahibinin tespitini zorlaştırmaktadır.
5846 sayılı yasaya göre tüzel kişi eser sahibi olamaz. Maddeye göre, istisna olarak eseri bizzat yaratan kişi olmadıkları halde, belli koşullarda, işverenler, tüzel kişiler veya yayımcılara eser sahibinin mali haklarını kullanma hakkı tanınmıştır (11. HD. 1994/982 E, 1994/2011 K, 11. 03.1994. Güneş, 2008: 87)
En başta FSEK, eser sahibini korumaktadır. Bu kapsamda, eser sahibi/sahipleri, bilgisayar programlarından doğan maddi ve manevi fikri hakların sahibi olacaktır.
Bu yetki çerçevesi içinde, program sahibinin, programı kendi adı altında ve değişiklik yapılmaksızın topluma sunma yetkisi yanında, hak sahiplerine tanınan bütün parasal haklardan yararlanma söz konusu olmakla birlikte, uygulamada üzerinde durulan üç ana yararlanma konusu bulunmaktadır.
Uygulamada bilgisayar programının işlenmesi bakımından en sık görülen durumlar; bir programın yeniden biçimlendirilmesi, kaynak kodundan nesne koduna çevirme veya tersine mühendislik (reverseengineering) suretiyle yapılacak değişiklikler, mevcut programın işlenmesi suretiyle ortaya yeni bir program çıkarılması veya mevcut bir programda ekleme, silme yahut yeni düzenlemeler yapılması, hazırlık ve tasarım malzemesinin yüksek düzeyde bir programlama diline veya makine diline dönüştürülmesidir.
Yazılımcı ile Şirket Arasındaki Hak Sahipliği
Asıl hakkı korunan taraf eser sahibi olmasına rağmen, işçi-işveren ilişkisi veya başka telif devirleri olması durumunda, bu hakları başkası da kullanabilecektir.
Gerek eseri meydana getirenin bir başka gerçek veya tüzel kişinin işçisi olması veya ortak eserlerde mali hakları kullanma yetkisinin, yasa gereği eseri meydana getirenleri bir araya getiren gerçek veya tüzel kişide olması nedeniyle, gerekse mali hakların eseri meydana getiren kişi tarafından devredilmiş olması nedeniyle eser üzerindeki mali haklar eseri meydana getiren kişiden bir başkasına ait olabilir. Bu durumda mâli haklar eser sahibinden farklı bir kişiye ait olacak, manevi haklar devredilemeyeceğinden ve tüzel kişi olan yazılım şirketi manevi hakları kullanamayacağından şirket manevi hakları kullanamayacaktır. Bu haklar yazılımcıya ait lmaya devam edeceklerdir.
Yazılımlar Üzerindeki Haklar
FSEK’nda eser üzerindeki haklar manevi haklar ve mali haklar olarak ikiye ayrılmış ve bu iki başlık altında düzenlenmiştir. (Yazılımların Telif Hakları Bağlamında Korunması)
Manevi Haklar
Manevi haklar umuma arz yetkisi, adın belirtilmesi yetkisi ve eserde değişiklik yapılmasını men etmek hakkıdır. Bu haklar eser sahibinin eser ile ilişkisinden kaynaklanan haklardır. Dolayısıyla devredilemez ve mirasçılara da geçmezler. Ancak manevi hakları kullanma yetkisi devredilebilir.
Mali Haklar
Yazılımlar FSEK bağlamında eser olduğundan, eser sahipleri FSEK m.20 vd.’da yer alan mali haklardan yararlanacaktır. Mali haklar şunlardır:
- İşleme hakkı (FSEK m. 21),
- Çoğaltma hakkı (FSEK m. 22),
- Yayma hakkı (FSEK m. 23),
- Temsil hakkı (FSEK m. 24) ,
- Umuma iletim hakkı (FSEK m. 25) ile
- Pay ve takip hakkıdır (FSEK m. 45).
Bu kapsamda yazılımcılar mali hakları kullanırken ve devrederken FSEK’e uygun iş ve işlemlerini gerçekleştirmelidirler.
Av. Ali ERŞİN’in tüm Blog yazılarını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Yazarın “Elektronik Para Sistemlerinde Güvenlik Riskleri ve Yönetimi” isimli yazısı için bağlantıya tıklayınız.
Ankara Barosu’na kayıtlı avukattır. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 2019 yılında mezun olmuştur. Hukuk ve teknoloji alanlarında çalışmalar yürütmekte olup, Hukuk ve Bilişim Dergisi ile Blog’un genel koordinatörlük ve editörlük görevlerini yürütmektedir. Anadolu Üniversitesi S.B.E. Özel Hukuk Anabilim Dalından “Metaverse Dünyasında Fikri Hakların Korunması” konulu yüksek lisans tezi ile mezun olmuştur.