Uzay Tahkim Yargılaması Kararları
Giriş
Uzay faaliyetlerinden kaynaklanan/kaynaklanabilecek uyuşmazlıkların çözümünde tahkim yargılaması etkin olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada önemli olarak görülen 3 uzay tahkimi yargılamasının nasıl çözüme kavuşturulduğunu inceleyeceğiz.
Kararlar
1-Appalachian Insurance Company v. McDonnell Douglas:
3 Şubat 1984 tarihinde uzaya fırlatılan Westar VI ticari uydusu uzaya fırlatılma ve yörüngeye fırlatılma esnasında mekikten ayrılma esnasında katı motor bölmesi bir seferlik de olsa kazara ateşleme sonucunda Palapa B-2 uydusunun görevi başarıya ulaşamadı.
İki uydu da sigortalıydı ve sigorta şirketleri her iki uydu için de kabul edilen 150 milyon doları ödemişlerdir. Bunun devamında Amerikan sigorta şirketleri, paralarını tazmin etmek için McDonnell Douglas’a ve onun 2 taşeron şirketine (Thiokol ve Hitco) karşı dava açmıştır.
Davacılar, McDonnell Douglas ve taşeron şirketlerinin, uydularını ihmalkâr şekilde tasarladıklarını ve katı motor çıkış bölmelerine güvenilir malzeme kullanmadıklarını, ayrıca sözleşmeden doğan sorumluluklarını da yerine getirmediklerini ve iki taşeron şirketle örtbas ettiklerini iddia etmiştir.
Bunun üzerine Amerikalı uzmanların sonuçlandırdığı rapora göre ticari uzay faaliyetleri girişimlerinin olabildiğince en geniş ölçütlerle sınırlandırılması gerektiği, kurallar çerçevesinde geniş bir şekilde sınırlandırılması gerektiği karara alınmıştır.
2-Hughes Galaxy Incorporated v. US Government:
Hughes Galaxy şirketi, ABD hükümetini temsil eden NASA ile 5 Aralık 1985 yılında bir anlaşma imzalamış ve Challenger Uzay Mekiğinin uzaya fırlatılması konusunda anlaşmışlardır. Anlaşma kapsamında 8 yıllık bir sürede 10 iletişim uydusu uzaya fırlatılacaktı. Ancak hepinizin bildiği 7 astronotun öldüğü 28 Ocak 1986 tarihli Challenger Uzay Mekiği kazası yaşanmıştır.
Söz konusu kaza uzay mekiğinin havalandıktan 73 saniye sonra havada patlamasıyla meydana geliyor. Ardından Amerikan hükümeti sözleşme gereği verilen 10 uydu fırlatma sözünü tutmamıştır ve Hughes Galaxy 250 milyon dolar zarara uğradığını iddia etmiştir. 250 milyon dolar zarara uğraması uyduları fırlatması için başka bir şirketle anlaşmasından kaynaklanmıştır. Fırlatılmayan uyduların da zararı açtıkları davaya dahil edilmiştir.
25 Eylül 1986 tarihinde ABD hükümetinin NASA’ya gönderdiği bildiri ile 1994 tarihine kadar ülke ve önemli yük taşıyan özel ticari uzay mekiği fırlatma programları hariç hiçbir programa destek vermemesi gerektiğini bildirmiştir. Bunun üzerine Hughes Galaxy dava etmiştir.
ABD hükümeti ise Hughes Galaxy şirketinin sözleşme gereği maddi yükümlülüklerini yerine getirmediğini ve 288 milyon dolar zarara uğradığını iddia etmiştir.
Mahkeme 20 Haziran 1991 tarihinde bir karara ulaşmış ve sözleşmede bulunan risk hükmü uyarınca risklerden doğan hükümler sonucunda tazminat elde etmelerine engel oluşturmaktadır. Bunun üzerine tahkim yargılaması sona ermiş ve taraflar yargılama giderlerini eşit olarak bölüşmüşlerdir.
3-American Satellite Co. v. US Government:
NASA ile yapılan anlaşma konusunda iki uydu fırlatılması için anlaşılmıştır. Ancak Hughes Galaxy ile aynı sebeplerden dolayı yapılamamıştır. Bu durumda ASC, NASA’yı dava etmiştir çünkü söz verilen uyduları fırlatma anlaşmasına uymamıştır.
Mahkeme dava süresince Hughes Galaxy davasında da literatüre giren ‘best efforts’ ifadesini de bir kez daha kullanmıştır. Böylece 26 Haziran 1990 tarihinde verdiği kararda NASA’ nın Challenger davasında haksız olduğunu ifade etmiş ve bu davada da yükümlülüğünü yerine getirmediğini ancak davacı ASC davalı NASA’ nın ihmalkâr davrandığını ifade etmiş olsa da davalının yükümlülüğü sözleşmede pazarlığı söz konusu olmamıştır. Davanın reddine karar vermiştir.
Egemen Demirer’in tüm Blog yazılarını bağlantıdan görebilirsiniz.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin “Tahkim Özel Sayısı”nı okumak için bağlantıya tıklayınız.
Kaynakça
New Opportunities for Arbitration Lawyers: Climate Change, Outer Space and Human Rights
https://space-arbitration.com/space-law-and-arbitration-new-horizons/
https://www.ejiltalk.org/space-arbitration-could-investor-state-dispute-settlement-help-mitigate-the-creation-of-space-debris/
I.H.Ph Diederiks-Verschoor An Introduction Space Law, p.153-156,