DİJİTAL HAFIZA ASLA UNUTMAYACAK: “UNUTULMA HAKKI” VE ABAD “GOOGLE KARARI”

Unutulma hakkı ABAD Google kararı dijital etik ve hukuk internet siteleri ve kişisel verilerin korunması kvkk 6698 Cumhurbaşkanlığı Orta Vadeli Program Hakkında Değerlendirmeler
Okuma Süresi: 5 Dakika

Unutulma Hakkı ve ABAD Google Kararı

Unutulma Hakkı Nedir?

Unutulma hakkı, bulunduğumuz dijital çağda giderek artan insan internet etkileşimi sürecinde önemli bir temel hak ve özgürlük haline gelmiştir. Bilhassa internette bulunan arama motorları aracılığıyla kişisel veriler kolay bir şekilde dijital hafıza tarafından işlenmekte, kaydedilmekte dolayısıyla unutulmaz hale gelmektedir. ABAD tarafından verilen ‘Google Kararı’yla unutulma hakkı hukuksal zeminde yer almış ve bu konuda temel ilkeler oluşmuştur. Aynı zamanda bireyin menfaati ile kamuoyunun bilgiye ulaşma menfaati arasında dengenin korunması gerekmektedir. Unutulma hakkı, internette yer alan dijital hafızaların silinebilmesini talep edebilme hakkıdır. Yazımızda söz konusu karar ışığında ‘unutulma hakkı’ kavramının ele alınması hedeflenmektedir. (unutulma hakkı Google)

Kişisel Veri Kavramı ve Unutulma Hakkı

      Kişisel veri, insanı belirleyen bilgilerden oluştuğu için insan bu veriler üzerinde serbestçe tasarruf edebilme; verilerini kullanma, imha etme ve yayma hakkına sahiptir. Bilişim ve teknolojinin gelişmesiyle Google gibi internette bulunan arama motorları sayesinde bu veriler dijital hafızada arşivlenmiş ve bunlara ulaşmak kolay hale gelmiştir. Esasen kişiler ve bireyler arasındaki hudut tamamen ortadan kalkmıştır.

Bireylerin üzerinde kişilik hakkı bulunan, unutulmaya yüz tutmuş bilgiler tek dokunuşla herkese karşı aleni hale gelmiş; insanlar artık unutulma arzusu içinde kendini bulmuştur. Çeşitli mevzuatlar kapsamında ayrıca korunma altına alınmış olan kişisel verilerin korunması hakkı hak sahibine, geçmişinin geleceğini belirleme yetkisi verir. Şöyle ki birey iş başvurusuna gittiğinde, göz önünde bulundurulacak etkenlere baktığımızda; bireyin sosyal medyada geçmişte beyan ettiği fikirler, özel hayatına ilişkin fotoğraflar veya onunla ilgili geçmişte yapılmış olumsuz haberler bireyi kariyer hayatının mahvolma riskiyle karşı karşıya bırakır. [1] Yani birey geçmişteki olumsuzlukları, çekişmeleri yok sayarak her şeye yeniden başlamak istiyorsa da, aslında onun hayatına öyle bir fidye virüsü bulaşmıştır ki; gizlice kendini yaşamına dahil eden, bilgilerini rehin tutan, alıkoyan ve onu ömrü boyunca tehdit eden bir virüstür bu. Buna karşı kullanılacak antivirüs programı ise kişisel verilerin korunması hakkıdır. Elbette işverenin bilgiye ulaşmak istemesi doğaldır ancak bireyin kişilik haklarının korunması ile bilginin serbest dolaşımı arasındaki denge sağlanmalıdır. [2]

1972 yılında Carlos Castaneda, Yaqui Kızılderilisi olan Don Juan’ın öğretilerini anlattığı kitabında; “En iyisi tüm kişisel tarihimizi silmek çünkü bu bizi diğer insanların düşüncelerinden özgür kılar.” söyleyişi aslında kişisel verilerin silinerek unutulmasını talep etmektedir. [3] Aslında bizler geçmişin bugün üzerinde sürekli etkide bulunmasını engellemek için unutulmak isteriz. (unutulma hakkı kvkk)

     Unutulma hakkı sınırlı insan zihninin saklama gücüne karşın zaman ve yer fark etmeksizin sürekli erişilebilirliğe sahip, sınırsız dijital hafızaya hukuki bir cevap olarak doğmuştur. Başlıca bilgi kaynağı hâline gelmiş olan internet, toplumda bireyin konumunu belirler hale gelmiştir. “Unutulma hakkı, bu noktada devreye giren bir hukuki çare olarak karşımıza çıkmaktadır. Unutulma hakkı bireylere, geçmişlerine bir sünger çekme ve yaşamlarının geri kalanını serbestçe şekillendirme imkanı tanımaktadır. Unutulma hakkı Google’da ve internette yanlış bilgilerin düzeltilmesinden ayrılmakta, geçmişe ait bilgilerin olumsuz etkilerine yönelik bir çözüm olarak ortaya çıkmaktadır.” [4]

AB Adalet Divanı’nın “Google Kararı”

Bazı verileri istediğimiz zaman herhangi bir kitle iletişim aracından silebiliriz. Ama internet üzerinden ulaşılabilinen veriler uzun süre boyunca Google tarafından depolanır. Nitekim Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) aldığı karar sonucuna göre Google, Avrupa Birliği vatandaşlarının internetteki kişisel verilerini silmeye, linklerini kaldırmaya başvuru hakkını; kamuoyunun bilgiye erişimi arasındaki denge korunmak kaydıyla kaldırmaya başlamıştır. Kişi ad ve soyadları ile aramalarda ‘bazı sonuçlar kaldırılmış olabilir’ cümlesini eklenmiştir. Adalet Divanı, sadece Avrupa Birliği üyesi ülkelerin en üst düzey mahkemesi olduğu için üye olmayan ülkeler başvuru yapamamaktadır. [5]

2019 Eylül ayında Avrupa Adalet Divanı tarafından sonuçlandırılan dava; “Fransız Veri Koruma Otoritesi, Commission Nationale de L’informatique et des Libertés (CNIL), tarafından 2016 yılında Google’a, unutulma hakkı talebini global olarak tüm arama motorlarını kapsayacak şekilde yerine getirmesi gerektiği yönündeki talimata uymadığı gerekçesiyle kesilen 100.000 avroluk para cezasının iptali talebiyle Fransız Danıştay’ı, Conseil d’État, önünde görülen davada, bahsi geçen para cezasının dayanağını oluşturan AB Veri Koruma Yönergesi (Directive 95/46/EC) hükmünün doğru yorumu için Avrupa Birliği Adalet Divan’ın (Court of Justice of European Union) görüşünü istemişti.” [6]

Avrupa Adalet Divanı, kararını Büyük Daire’de (Grand Chamber) görüşüp 24 Eylül 2019’da sonuçlandırdı. 2014’te hukuksal zemine oturan kavram “unutulma hakkı” nın yalnızca AB üyesi ülkelerde geçerli olduğuna, Google’ nin bunu küresel çapta uygulamak zorunda olmadığına kar ar verdı. [7] Mefhumu muhalifinden, Google tarafından unutulmaya hakkımız var ama bu yalnızca Avrupa’ya taşınırsak kullanabileceğimiz anlamına gelir. Kararı incelediğimizde başka açıklamalar da yapıldığını görmekteyiz.

Mahkeme 95/46 sayılı Direktifin 14. maddesinin ilk fıkrasının 12 (b) ve alt (a) bentleriyle ilgili; bu hükümlerdeki şart ve hak sınırlamasının sağlanması koşuluyla bir arama motorunun yapılan aramanın ardından görüntülenenlerde bir ihlal varsa sonuçlar listesinden çıkarılmak zorunda olduğundan bahseder. Bireyin üçüncü şahıslar tarafından yayınlanan ve o kişiyle ilgili bilgiler içeren web sayfalarına bağlantılarının ise kendi içinde yayılmasından sorumlu olmadığından bahsediyor. Üstelik, kişisel verilerin korunması hakkının mutlak bir hak olmadığını ancak bu yönde toplumun işlevine ilişkin olarak düşünülmesi gerektiği ve diğer temel haklarına karşı orantılılık ilkesine uyulması gerektiğinden bahsediyor. Demek ki, bir yandan gizlilik hakkı ve kişisel verilerin korunması hakkı ile diğer yandan internet kullanıcılarının bilgi özgürlüğü arasındaki dengenin dünya çapında farklılık yaratması muhtemeldir bu kararla. Görülmektedir ki mahkeme, Avrupa Birliği genelinde sürekli ve yüksek düzeyde bir güvenliği sağlamak ve birlik içindeki kişisel veri akışlarının önündeki engelleri kaldırmak için, söz konusu kararın prensip olarak, tüm üye devletler açısından uygulanması gerektiğini hükmetmiştir.

SONUÇ

İnsan hafızası sınırlı kapasiteye sahip olduğu için bütün bilgileri uzun süreli depolaması mümkün olmamaktadır. Belirli bir süre geçtikten sonra kaydedilen bilgilere ulaşmak bazen üstün çaba sarf etmeyi gerektirmektedir. Bunun ötesinde hafızada yer alan bilgiler; zaman içinde yaşanan olaylar ve benimsenen fikirler vasıtasıyla manipülasyona uğraması sonucu asıl olan bilgiler değişir. Asıl olan bilgilerin ilk haline ulaşmanın kolay yolu için bugün kullandığımız internetteki araç arama motorlarıdır. Unutulma hakkı, bu arama motorlarında bireylerin kişisel verilerinin aradan geçen süreye rağmen varlığını koruyan arama sonuçlarından bir 3. kişilerin tıklaması ile ortaya çıkarılmasıdır. Kişinin kişisel verileri üzerinde serbestçe tasarruf edebilmesi ancak unutulma hakkının sınırlarını çizerek mümkün olabilmektedir. Kişisel veriler ile unutulma hakkının kesişim kümesi olduğu bu şekilde ifade edilebilir.

Unutulma hakkı bireyin geçmişi unutarak geleceğe umutla bakmasını ve hayata adapte olmasını sağlayan bir hakikattir. Nitekim bazı hukuk normları insanların iradesi dışında gelişen olayları da düzenlemektedir ve unutulma hakkı buna emsal gösterilebilir niteliktedir.

İspanyol avukat Mario Costeja Gonzalez, 1998 yılında vergi borcuna bağlı olarak hakkında çıkan haberin, arama sonuçlarından kaldırılması için Google’ a başvurması üzerine Avrupa Birliği’nin yüksek yargı organı, 2014 senesinde internet platformunda, “İlgisiz, geçersiz ya da aramaların işlenme amacını aştığı” gerekçesiyle kişisel verileri içeren linklerin, bireylerin talebi üstüne kaldırılabileceği hüküm altına alınmıştır. Bu olay unutulma hakkının hukuksal zemini kabul edilmekle birlikte bu olayı yakın tarihte karara bağlanan Fransa Rekabet Kurumu’nun Google açtığı tazminat davası izlemiştir. Mahkeme , unutulma hakkının yalnızca  AB üyesi ülkelerde geçerli olduğu, Google’ nin bunu küresel çapta uygulamak zorunda olmadığı kanısına varmıştır.

Bu demek oluyor ki herhangi bir ülkeden gelen unutulma hakkı talebi kabul edildiğinde, silinmesi istenen arama sonuçları Avrupa bazında tamamen kaldırılmamaktadır. Kararın uygulanmadığı veya uygulandığı ülkelerden Google’ın Avrupa dışı versiyonları kulllanılarak ilgili bağlantıya erişilebilir. . Unutulma hakkı, bireylerin kişisel verilerinin kapsamlı ve müessir biçimde korunmasını sağlamalıdır. Yalnız Avrupa Birliği ülkelerinde uygulanması bu amacın hilafına olacaktır. Dolayısıyla bu taleple karşılaşıldığında arama sonucunun tüm dünya çapında geçerli olacak şekilde kaldırılması gerekmektedir.

Unutulma hakkı hakkında ayrıca genel bilgiler için diğer Yazımızı da okuyabilirsiniz.

Kaynakça

[1]S. S. AKKURT, «17.06.2015 Tarih, E. 2014/4-56, K. 2015/1679 Sayılı Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı Ve Mukayeseli Hukuk Çerçevesinde “Unutulma Hakkı”,» Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt 4, no. 65, p. 2661, 2016.
[2]H. C. AKSOY, Medeni Hukuk Ve Özellikle Kişilik Hakları Yönünden Kişisel Verilerin Korunması, Ankara: Çakmak Yayınevi, 2010.
[3]H. Ş. HENKOĞLU, «Academia,» 2017. [Çevrimiçi]. Available: https://www.academia.edu/36081581/Unutulma_Hakk%C4%B1_Dijitalle%C5%9Fme_S%C3%BCrecinde_Bilgiye_Eri%C5%9Fim_%C3%96zg%C3%BCrl%C3%BC%C4%9F%C3%BCn%C3%BC_Tehdit_Eder_mi. [Erişildi: 11 7 2021].
[4]E. SÖZÜER, «Geçmişe Sünger Çekmek: Unutulma Hakkı,» 2018. [Çevrimiçi]. Available: https://blog.lexpera.com.tr/gecmise-sunger-cekmek-unutulma-hakki/. [Erişildi: 7 11 2021].
[5]T. KARAHİSAR, «Mahremiyet ve Unutulma Hakkı,» 2015. [Çevrimiçi]. Available: https://www.academia.edu/43007135/Yeni_Medya_Mahremiyet_ve_Unutulma_Hakk%C4%B1. [Erişildi: 11 7 2021].
[6]S. Ö. CITTONE, «Avrupa Birliği Adalet Divan’ın, Unutulma Hakkına Dair Ön Kararına Dair Notlar,» 2019. [Çevrimiçi]. Available: https://www.mondaq.com/turkey/data-protection/850680/avrupa-b304rl304286304-adalet-d304van39in-unutulma-hakkina-da304r-n-kararina-da304r-notlar. [Erişildi: 11 7 2021].
[7]CURIA, «https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=218105&pageIndex=0&doclang=EN&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=912312,» 24 Eylül 2019. [Çevrimiçi]. Available: https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=218105&pageIndex=0&doclang=EN&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=912312. [Erişildi: 11 7 2021].