Elektronik Sözleşme’ler (E-Sözleşmeler)
Genel Olarak Sözleşmeler
Türk Borçlar Kanunu’nun benimsediği sözleşme serbestisi ilkesi uyarınca herkes arzu ettiği kişi ile sözleşme akdetme hakkına sahiptir. Daha sonra bu hukuksal ilişkide değişiklik yapılabilir, kısmen veya tamamen bertaraf edilebilir. Bu işlemlerin yapılabilmesi vasıtaya bakılmaksızın, irade beyanlarının ortaya konulmasıdır. Taraflar iradelerini küresel ağ aracılığı ile beyan edildiğinde diğer kanuni koşulların sağlanması halinde sözleşme kurulur. Bu sözleşmelerden birisi de elektronik sözleşmeler(e-sözleşme)dir.
TBK sözleşmelerin doğrudan iradelerin hazırlar arasında beyan edilmesi ile hazır olmayanlar arasında kurulabileceğini söyler. Tarafların hazır olması fiziksel olarak aynı yerde bulunması değil, eş zamanlı cevap verme fırsatının bulunduğu ortamda sözleşmenin akdedilebilmesidir. Örneğin, facetime üzerinden müzakereler yapılarak sözleşme kurulması mümkündür. Eğer irade beyanlarının arasında zaman farkı var ise hazır olmayanlar arasında yapılan sözleşmeden bahsedilir. [1] Elektronik ortamda iletişim sağlayan araçlara telefon, web, teleks dahildir. Burada iradenin kesinliğini ifade etmek için çoğu zaman kullanılan elektronik imza, sanal ortamda gerçekleştirilen işlemlerde güvenirlilik kazandırmak ve sınır aşırı hukuki ilişkilerde ortaya çıkabilecek sorunların engellenmesini sağlar.
Elektronik Sözleşme Nedir?
UNCITRAL, elektronik sözleşmenin kağıt tabanlı sözleşmeye eşdeğer geçerli ve uygulanabilir olduğunu yalnızca iletişimi kolaylaştırdığını söyler. [2] Elektronik sözleşme(e-sözleşme) web teknolojisi sayesinde istenilen zaman ve mekânda video, ses veya mesaj aracılı ile karşı tarafla etkileşime geçerek sözleşme akdedilebilen bir sistemi ifade eder. Sözleşme konusu bir mal, dijital ürün veya hizmet olabilir. (smart contracts, akıllı sözleşmeler nelerdir?)
Doktrinde internet aracılığı ile sözleşme kurulmasının mümkün olup olmadığına dair görüşler bulunur. Bir görüş, sözleşme akdedilmesi için zorunlu olan irade beyanının ancak insanlar tarafından yapılabileceğini söyler. Bir diğeri ise internet aracılığı ile kurulan sözleşmelerde ifanın fiziksel yöntemlerle yapılmasını “Online Kitlesel Pazara Yönelik Sözleşmeler” başlığı altında inceler.[3] Kanaatimizce elektronik sözleşmenin kurulması için ilk olarak iki tarafında sözleşme için irade beyanlarının dijital ortamda bulunması gerekli ve yeterlidir. Anlaşılacağı üzere elektronik sözleşmelerde (e-sözleşme) karşılıklı irade beyanlarının ulaştırılmasını sağlayacak araç gereklidir.
Elektronik Sözleşme Örneği
Bugünkü teknoloji çağında mal mübadelesi konusunda tarafların fax, telefon, internet gibi araçlar ile anlaşması elektronik ticaret kavramını hayatımıza entegre etmiştir.[4] Covid-19 salgını sürecinde alıcıların satın alma alışkanlıkları dijital ortamda yapılan satın alım sözleşmelerinin önemini artırmıştır.
Elektronik ticaret, e sözleşme ile yakından ilişkilidir çünkü internet üzerinden mal alımı ve satımında faaliyet gösterir. “Elektronik ortam bütün elektronik iletişim cihazlarını ifade eder. Elektronik ticaret ise, sadece internet aracılığı ile yapılmaktadır.”[5] Kitap, müzik, uçak biletleri, hisse senedi yatırımı ve çevrimiçi bankacılık faaliyetlerinde bu iki kavram iç içedir. Google ürün aramaları, sosyal medyadaki alıcılar e-ticarette önemli bir faktördür. Online mağaza, çevrimiçi alışveriş popülasyonu gibi örneklendirilebilir.
Dikkat çekilmesi gereken konu, sözleşmenin web tabanlı ortamda akdedilmesine rağmen ifanın kimi zaman fiziksel kimi zaman sanal ortamda olabileceğidir. Dijital ürünlerde bu program, web tabanlı e-kitap ve Spotify üzerinden melodi indirme gibi dijital ifalar yer edinmiştir. (akıllı sözleşme platformları)
Geleneksel Sözleşmeler ile Elektronik Sözleşmelerin Karşılaştırılması
Geleneksel sözleşmeler ile karşılaştırdığımızda, e-sözleşmeleri oluşturmak ve imzalamak kağıt tabanlı belgelerden daha hızlıdır. Nitekim tarafların mutlaka yanyana gelip müzakere etmesi gerekmez; birbirine göndermeli olarak mutabakat sağlanır. Sözleşmeye her zaman bilgisayar ortamında erişim sağlanabilmesi ve e imza ile herhangi bir yerde, zamanda mümkündür. Geleneksel sözleşmelerde kasıtlı veya bilinçsiz olarak birçok geçersizlik sebebi ortaya çıkması muhtemeldir ama dijital sözleşmelerde insanlardan kaynaklı hatalarla karşılaşma riski daha azdır. Çünkü taraflar istedikleri zaman sözleşmeye erişim sağlayarak inceleyebilir ve düzenleyebilir hatta kimi zamanda otomatik olarak doldurulur. Sonuç olarak geleneksel sözleşmelerde karşılaştığımız birçok sorunu e-sözleşme yazılımı ile kolayca çözülür. (akıllı sözleşme nasıl yapılır?)
Elektronik Sözleşme Nasıl Yapılır?
Akıllı sözleşmelerde irade beyanı internet sayfasında form doldurmak ve yollayarak, kabul ediyorum şeklinde onay kutusu işaretlenerek, e posta gönderilerek, server bağlantısı veya internet-telefon bağlantısı, video konferans yöntemleri ile açıklanabilir. [6]
Bunun yanında elektronik sözleşmelerde bir alt başlık olan akıllı sözleşmeler ile alakalı temel bilgileri edinebileceğiniz “Akıllı Sözleşmeler” isimli yazımızı da okuyabilirsiniz.
KAYNAKÇA
ÖNDER BALAMAN SEMİHA, “Millerlerarası Özel Hukukta Elektronik Sözleşmeler”, Tc Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2016, Isparta, s. 31. [http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02126.pdf] ( Son Erişim Tarihi: 25.11.21)
UNİTED NATİON, “Convention on the Use of Electronic Communications in International Contracts”, 2006, NewYork.
[United Nations Convention on the Use of Electronic Communications in International Contracts (New York, 2005) | United Nations Commission On International Trade Law] (Son Erişim Tarihi: 21.11.21)
SARIAKÇALI TURGAY, “İnternet Üzerinden Akdedilen Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk”, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, 2020, İstanbul, s. 59 [https://cdn.istanbul.edu.tr/file/JTA6CLJ8T5/6F07B3194AE54E2391C36325B96A0286] ( Son Erişim Tarihi: 25.11.21)
SAĞLAM ATABARUT İPEK, “Elektronik Sözleşmeler”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2003, İstanbul, s. 39. [Yök Tez’ den alınmıştır]
KAHRAMAN ASLAN İSMET, Neslihan Öz, “Elektronik Ticaret Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi S:38, İstanbul, 2020, s. 14. [https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1198012] ( Son Erişim Tarihi: 25.11.21)
ŞAHİN TURAN, “Elektronik Sözleşmelerin Kuruluşuna İlişkin İrade Beyanları ve Bu Beyanların Geri Alınması”, TBB Dergisi S:95, 2015, s. 344 [http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2011-95-728]( Son Erişim Tarihi: 25.11.21)
Dipnotlar:
[1] Semiha Önder Balaman, “Millerlerarası Özel Hukukta Elektronik Sözleşmeler”, Tc Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2016, Isparta, s. 31.
[2] United Nation, “Convention on the Use of Electronic Communications in International Contracts”, 2006, NewYork.
[United Nations Convention on the Use of Electronic Communications in International Contracts (New York, 2005) | United Nations Commission On International Trade Law] (Son Erişim Tarihi: 21.11.21)
[3] Turgay Sarıakçalı, “İnternet Üzerinden Akdedilen Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk”, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, 2020, İstanbul, s.
[4] İpek Sağlam Atabarut, “Elektronik Sözleşmeler”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2003, İstanbul, s. 39.
[5] İsmet Kahraman Aslan, Neslihan Öz, “Elektronik Ticaret Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi S:38, İstanbul, 2020, s. 14.
[6] Turan Şahin, “Elektronik Sözleşmelerin Kuruluşuna İlişkin İrade Beyanları ve Bu Beyanların Geri Alınması”, TBB Dergisi S:95, 2015, s. 344.