İnternet Alan Adı Uyuşmazlık Çözüm Yolları
Giriş
İnternet Alan Adı (domain), -posta ve telefon gibi tüm iletişim sistemlerinde olduğu gibi- internet üzerinden iletişimin gerçekleşebilmesi için oluşturulan internet adres sistemidir. Alan adları, bilgisayarlar tarafından okunabilen IP (internet protocol) adresinin yerine, daha rahat okunabilen internet alan adları ile kullanıcıların web sitelerine bağlanmalarına olanak sağlamaktadır. İnternetin tarihçesine bakıldığında geçmişte kullanıcıların ağ içeresindeki bilgisayara erişmek için ilgili bilgisayar veya aygıtın uzun sayılardan oluşan adreslerini yazdıkları görülmektedir. (alan adı)
İnternetin ticari amaçla kullanımının yaygınlaşması üzerine alan adlarının özel bir maddi değeri ortaya çıkmıştır. Bunun neticesinde internet alan adlarının kötü niyetli tescili ve kullanımı (cybersquatting) gibi birçok sorun gündeme gelmiştir. Bu tehditlere karşı, alan adlarına ilişkin çıkabilecek uyuşmazlıklar için küresel ve bölgesel alternatif uyuşmazlık çözüm yolları geliştirilmiştir.
İnternet Alan Adı (Domain)
Türk Hukukunda alan adına 5809 Sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu‘nda yer verilmiştir. 5809 sayılı Kanun’un Tanımlar başlıklı 3’üncü maddesinde internet alan adı: “İnternet üzerinde bulunan bilgisayar veya internet sitelerinin adresini belirlemek için kullanılan internet protokol numarasını tanımlayan adları,”
şeklinde tanımlanmıştır.
ABD Hukukunda ise, “İnternette elektronik adresin bir parçası olarak alan adı tescil kurumu, kuruluşu veya diğer tescil otoriteleri tarafından tescil edilen veya atanan alfanumerik tahsis” (Lanham Act 45.) şeklinde bir tanım öngörülmüştür.
Alan adlarının; gerçek ve tüzel kişilerin kendilerini tanıtmasına yardımcı olması, akılcı ve hatırlanabilir olması, marka olarak tescili ve markaların da alan adı olarak alınması nedenleri ile birtakım uyuşmazlıklara sebep olduğu görülmektedir.
Alan adları hiyerarşik bir yapıda sınıflandırılmıştır. Buna göre Üst Seviye Alan Adları (Top Level Domains) ve İkinci Seviye Alan Adları (Second Level Domains) olmak üzere ikili bir ayrım yapılmıştır.
İnternet Alan Adı Uyuşmazlık Çözüm Yolları
Alan adları uyuşmazlıklarının küresel bir boyutu olmasına karşılık ülkeler henüz bu uyuşmazlıkların çözümü için bölgesel kurallardan arındırılmış küresel bir çözüm yolu benimseyememiştir.
Alan adı uyuşmazlığının çözümü için başvurulabilecek yollardan biri dava açmaktır. Alan adı uyuşmazlıkları için dava açılmasını yanı sıra alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına da başvurulması mümkündür.
Üst seviye alan adlarına ilişkin uyuşmazlıklar için ICANN tarafından Uniform Domain Name Dispute Resolution Policy (“UDRP”) (Alan Adı Uyuşmazlıklarının Yeknesak Çözüm Politikası) ile Uniform Rapid Suspension (“URS”) (Yeknesak İvedi Askıya Alma Politikası) geliştirilmiştir.
Ayrıca ülkeler üst düzey ülke adlı alan adları için özel uyuşmazlık çözüm yolları öngörmüştür. Bu kapsamda Türkiye, ülke adlı üst düzey alan adları için TRABİS (TR Ağ Bilgi Sistemi) adlı mekanizmayı geliştirmiştir.
UDRP
UDRP, alan adı uyuşmazlık çözüm yolu olarak; Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) ve ICANN uygulamaları ile şekillenmiş bir çerçeve uygulama sunmaktadır.
UDRP düzenlemesine göre bir alan adına hak iddiasında bulunabilmek, alan adının kullanımını durdurmak ya da transferini talep edebilmek, için şu üç koşulun gerçekleşmesi şarttır;
(i) Alan adı, ticari bir marka veya hizmet markası ile aynı veya iltibasa mahal verecek şekilde benzer olmalıdır.
(ii) Alan adını tescil edenin, alan adı üzerinde hiçbir hakkı veya meşru menfaati bulunmamalıdır.
(iii) Alan adı, kötü niyetli olarak tescil edilmiş ve kullanılmış olmalıdır.
UDRP, benzerlik, hak ve meşru menfaat, kötü niyet gibi kriterlerin birlikte gerçeklemiş olması halinde alan adının ihlal edildiğine karar vermektedir. UDRP usulünde ispat külfeti iddia edene aittir.
URS
UDRP sürecinin maliyetli olması, prosedürün yaklaşık iki ay sürmesi nedeniyle URS süreci geliştirmiştir. Belirtmek gerekir ki URS süreci UDRP’yi ortadan kaldırmamıştır.
URS de benzerlik, hak ve meşru menfaat, hakkın ve tescilin kullanımının ispati gibi şartlar öngörmüş, bu yönüyle UDRP ile benzer kurallar getirmiştir. Ancak UDRP iddia edene ispat külfeti getirirken URS, “açık ve ikna edici deliller” ortaya konması halinde internet alan adının ihlal edildiği yönünde karar verebilecek ya da tedbirler öngörebilecektir.
TR Alan Adı Uyuşmazlıkları
5809 Sayılı E-Haberleşme Kanunu ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumuna (BTK) internet alan adları ve siber güvenlik konularında yetki verilmiştir.
TR Yönetmeliği (“Yönetmelik”) ve Yönetmelik uyarınca yayımlanan İnternet Alan Adları Uyuşmazlık Çözüm Mekanizması Tebliği (“Tebliğ”) ile alan adı uyuşmazlıklarının çözümüne ilişkin detaylar düzenlenmiştir.
Yönetmeliğin 25’inci maddesi uyarınca alternatif uyuşmazlık çözüm yoluna başvurulabilmesi için;
“1. İhtilaf konusu alan adının, sahip olunan ya da ticarette kullanılan marka, ticaret unvanı, işletme adı ya da diğer tanıtıcı işaretlerle benzer ya da aynı olması,
- Alan adını tahsis ettiren tarafın bu alan adı ile ilgili yasal bir hakkı ya da bağlantısının olmaması,
- Bu alan adının alan adı sahibi tarafından kötü niyetle tahsis ettirilmesi veya kullanılması gerekmektedir.”
şartları öngörülmüştür.
Sonuç
İnternet alan adları uyuşmazlıkları için UDRP ve URS usul ekonomisine uygun, hızlı ve pratik alternatif çözümler sunmaktadır. Her iki usul de WIPO ve ilgili kurumların rehberleri ve içtihatları ile günden güne gelişmektedir. TRABİS düzenlemesi de UDRP ile benzer nitelikle taşımasına karşılık sistematik yönünden eleştirilmektedir.
Uyuşmazlık çözümlerinde, bölgesel mekanizmalar yerine uluslararası alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının sıklıkla tercih edildiği görülmektedir. Uygulamada da ülkelerin yerel düzenlemeler yerine küresel mekanizmalara ve sisteme dahil olması gerektiği vurgulanmaktadır. İnternet alan adları tescil sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu durum alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının daha çok tercih edilmesine ve gelişmesine neden olacaktır.
Av. İsmail İFŞA’nın “Alan Adı İhlali Türleri” isimli yazı için bağlantıya tıklayınız.
Hukuk ve Bilişim Dergisi’nin Yeni Sayı’sını bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Yazar: Erhan KARAMUK
KAYNAKÇA
- KARAMAN, Zeliha (2016). İnternet Alan Adı Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları: Karşılaştırmalı Bı̇r Analı̇z. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- KAYA, Mehmet Bedii (2021), İnternet Alan Adı (Domain) Uyuşmazlıklarının Çözümünde Alternatif Yöntemler: UDRP, URS ve TRABİS Karşılaştırması, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 27, Sayı 2.